آشنایی با : الحاشیة علی حاشیة شرح تلخیص المفتاح (المختصر)؛ الحاشیة علی شرح تلخیص المفتاح؛ الحاشیة علی المختصر

از ملاعبدالله یزدی شهابادی (د 981ق/1573م). به نوشتۀ «ذریعه 6/71» حاشیه‌ای است بر حاشیۀ نظام‌الدین عثمان خطایی (یا خطابی)  [1]بر «شرح تلخیص المفتاح، مختصر» (نک‍ : هف‍‌ )تفتازانی و «حاجی خلیفه 1/476» آن را حاشیه‌ای بر همان «شرح تلخیص المفتاح، مختصر» می‌داند و از خطایی نامی نمی‌برد.

خطایی یا خطابی دو حاشیه دارد: 1. حاشیه بر «مطول» و 2. حاشیه بر «المختصر».[2]

آغاز:   بسمله. حمداً لمن خلق الانسان و علمه البیان و شکراً لمن علمه... «قوله نحمدک اللهم الخ». الاصل فیه یا الله حذف حرف النداء و عوض عنه المیم، و لایقاس...

حاشیه ی بر حاشیه ی خطایی.[3] این کتاب یکی از تالیفات مشهور دانشمند و ادیب شیعی آخوند ملاعبدالله بهابادی است. در علم معانی و بیان به زبان عربی است. آن چه آخوند ملاعبدالله به رشته ی تحریر در آورده، حاشیه بر حاشیه نظام الدین عثمان خطایی بر مختصر و مطول تفتازانی است. چون خطایی فقط تا باب تعریف مسند الیه به ضمیر از کتاب مختصر را حاشیه نگاشته است، ملاعبدالله نیز به همین بخش بسنده کرده و به دیگر باب‌های مختصر کاری نداشته است. حاشیه ملاعبدالله بر حاشیه خطایی ۳۰۰۰ بیت نوشته دارد. [4]چنان که خود ملاعبدالله در پایان آن مرقوم داشته، این کتاب در ۱۷ ذو الحجه ۹۶۲ هجری قمری در مدرسه ی منصوریه ی شیراز پایان یافته است [5] نسخه ی خطی از حاشیه بر حاشیه خطایی به خط نستعلیق و در ۷۶ برگ در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران موجود است که گفته می‌شود به خط خود آخوند ملاعبدالله است [6]در کتاب قاموس تراجم تصویری از یکی از صفحات همین نسخه، به عنوان نمونه خط آخوند ملاعبدالله آورده شده است. [7]

[1] نظام الدین عثمان بن عبدالله خطابی ( مشهور به ملا زاده و خطایی ) از ادیبان و متکلمان حنفی در قرن نهم هجری است. وی در سال ۹۰۱ ه ق درگذشت.

کتاب ها :

۱. " حاشیه بر مختصر " تفتازانی

۲. " حاشیه بر مطول " تفتازانی ، در معانی و بیان.

۳. " حاشیه بر تلویح " تفتازانی ، در اصول

ﺣﺎﺷﻴﺔ علی ﺣﺎﺷﻴﺔ ﺍﻟﻤﻄﻮﻝ للجرجانی( ﺑﻼﻏﺖ- ﻋﺮﺑﻲ)

مربوط به ﺣﺎﺷﻴﺔ ﺍﻟﻤﻄﻮﻝ میر شریف ﺟﺮﺟﺎﻧﻲ  (۸۱۶-۷۴۰ق) است. این رساله به نام : ﺣﺎﺷﻴﺔ ﺷﺮﺡ ﺗﻠﺨﻴﺺ ﺍﻟﻤﻔﺘﺎﺡ و ﺣﺎﺷﻴﻪ ﻣﻴﺮ ﺑﺮ ﻣﻄﻮﻝ نیز نامیده شده است. از این تعلیقه4مورد نسخه شناسی شده، مهمترین آنها به عبارت زیر می باشد: 

شماره ﻧﺴﺨﻪ ۳۹۹۸ : ﻛﺎتب محمد امین ، تاریخ نسخ 1030ق،  محل نگهداری: مشهد، کتابخانه آستان قدس رضوی.

شماره ﻧﺴﺨﻪ ۱۵۶۹۸/۱: تاریخ نسخ 17 رجب  ۱۰۹۵ ق، 56 برگ،  محل نگهداری: مشهد، کتابخانه آستان قدس رضوی.

شماره ﻧﺴﺨﻪ  ۴۰۱۱ : تاریخ نسخ قرن 11، محل نگهداری: مشهد، کتابخانه آستان قدس رضوی.

شرح خطبه مطول (بلاغت - عربی)

وابسته به : المطول في شرح تلخيص المفتاح = مطول، مسعود بن عمر تفتازاني(722- 792ق)، تنها یک نسخه بر این شناسایی شده، شاید بخشی از تعلیقه مطول باشد، که با دریافت و بررسی نسخه معلوم می شود.

- شماره نسخه۱۷۳۹۶: کاتب معلوم نیست، تاریخ نسخ 1221ق، محل نگهداری: تهران، کتابخانه مجلس شورای اسلامی

[2]

[3] آخوند ملاعبدالله بهابادی صاحب حاشیه، احمد ترحمی، ص۷۱_ ۷۰.

[4] فهرست کتابهای اهدایی مشکوة، ج۲، ص۳۷۹.

[5] آخوند ملاعبدالله بهابادی، احمد ترحمی، ص۸۹.

[6] همان

[7] الاعلام قاموس التراجم لاشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، خیرالدین الزرکلی، الجزء الرابع، ص۸۰، الطبعه القاسع، بیروت دارالعلم للملائین ۱۹۰۹ میلادی