در گفتگو با دکتر عبدی‌پور دبییرعلمی کنگره بین المللی علامه ملاعبدالله بهابادی یزدی
- اهمیت فکری علامه بهابادی
علامه ملاعبدالله بهابادی یزدی، چه جایگاهی در تاریخ تفکرات سیاسی شیعه دارند و مطالعه اندیشه‌های ایشان چه اهمیتی برای جامعه امروز دارد؟
علامه بهابادی یکی از متفکران برجسته شیعه در دوران صفویه بوده که تأثیرات عمیقی بر شکل‌گیری اندیشه‌های تمدنی و سیاسی اسلامی گذاشته است. تأکید ایشان بر عقلانیت در سیاست و نقش عالمان دینی در حکومت اسلامی، می‌تواند بستری برای تحلیل مسائل سیاسی و مذهبی در جوامع معاصر فراهم آورد. اندیشه‌ها و عملکرد ایشان می‌توانند به عنوان چارچوبی اخلاقی برای تصمیم‌گیری‌های سیاسی و اجتماعی در ایران اسلامی محسوب شوند.
- نقش عقلانیت در سیاست
: چگونه علامه یزدی به کارگیری عقلانیت را در سیاست متبلور کردند و این رویکرد چه پیامی برای زمان حال دارد؟
علامه یزدی عقلانیت را به عنوان یکی از اصول بنیادین در سیاست معرفی کرده و بر اهمیت استفاده از منطق و خرد در تصمیم‌گیری‌ها تأکید داشتند. این رویکرد در دنیای امروز می‌تواند به ایجاد سیاست‌هایی پایدار و مبتنی بر منافع عمومی کمک کند و از بروز تصمیم‌گیری‌های کوتاه‌مدت و غیر تخصصی جلوگیری نماید.
- عدالت اجتماعی و فرهنگ اسلامی
چه نقشی داشتند اندیشه‌های علامه ملاعبدالله یزدی در ارتقای عدالت اجتماعی در چارچوب فرهنگ اسلامی؟
علامه بهابادی بر اهمیت عدالت اجتماعی و رفع نابرابری‌ها فرهنگی و اجتماعی تأکید ویژه‌ای داشتند. این مسئله امروزه برای مبارزه با نابرابری‌هایی که در جوامع اسلامی فراگیر است، بسیار حائز اهمیت می‌باشد.
در نظر علامه یزدی، فقه اسلامی می‌تواند چارچوبی برای تحقق عدالت اجتماعی باشد. او با تکیه بر مفاهیمی مانند خمس، زکات، انفال و احکام مالیاتی، بر لزوم توزیع عادلانه منابع و ثروت در جامعه اسلامی تأکید داشت و معتقد بود که این منابع باید به شکلی استفاده شوند که هیچ فردی در جامعه اسلامی دچار فقر و محرومیت نشود.
- حکومت اسلامی و نقش فقها
علامه یزدی چه تعریفی از حکومت اسلامی و نقش فقها ارائه کردند؟
ایشان بر ضرورت حکومت اسلامی به رهبری یک فقیه واجد شرایط تأکید داشتند و بر مسئولیت آنان در حفظ ارزش‌های دینی و اصول اخلاقی پافشاری می‌کردند. فهم این چارچوب می‌تواند به بحث‌های پیرامون نقش روحانیت در حکمرانی مدرن، خصوصاً در کشورهای با اکثریت شیعه، کمک کند.ایشان در زمان مرحوم کرکی پیرو اندیشه سیاسی ایشان و مساله ولایت فقیه بود
- اهمیت آموزش و هویت دینی
دیدگاه علامه یزدی در خصوص آموزش چه بود و این دیدگاه چگونه بر انسجام جامعه تأثیر می‌گذارد؟
علامه بهابادی آموزش را به عنوان وسیله‌ای برای تقویت هویت دینی جامعه بسیار حائز اهمیت می‌دانستند. در مواجهه با چالش‌های هویتی در دنیای امروز، توسعه سیستم‌های آموزشی که باورها و اصول مذهبی را تقویت کنند، برای تقویت انسجام اجتماعی ضروری است.
- تفکر انتقادی و اصلاحات اجتماعی
علامه یزدی چگونه اندیشه انتقادی و اصلاحات اجتماعی را مطرح کردند؟
ایشان بر ضرورت نقد اجتماعی در چارچوب اسلامی تأکید داشته و اصلاحات را برای رفع فساد و بی‌عدالتی الزامی می‌دانستند. این دیدگاه می‌تواند محیطی مساعد برای شفافیت و پاسخگویی در حکمرانی ایجاد کند که در دنیای معاصر بسیار ضروری است.ایشان در دورانی که متولی حرم امام علی(ع) و حاکم نجف اشرف بودند به توسعه و رفاه اجتماعی توجه زیادی نمودند و با فقر اجتماعی مقابله نمودند
- اخلاق و سیاست
چگونه علامه یزدی بین معنویت و زندگی سیاسی ارتباط برقرار کردند؟
عملکرد ایشان در نجف اشرف و تعامل ایشان با بزرگان حوزه علمیه نجف و دولت صفوی و عثمانی نشان می دهد که ایشان بر این باور بودند که سیاست باید در چارچوب‌های اخلاقی و دینی عمل کند. این نگاه می‌تواند شکاف بین دین و سیاست را در جوامع امروزی که با فشارهای سکولاریسم روبرو هستند، پر کند.
- مدیریت منابع و زیرساخت‌های اجتماعی
دیدگاه‌های علامه یزدی در زمینه مدیریت منابع و زیرساخت‌های اجتماعی چه بود؟
ایشان بر مدیریت موثر منابع و رسیدگی به مسائل رفاه اجتماعی تأکید داشتند که از اجزای اساسی حکمرانی به‌شمار می‌آیند. این دیدگاه می‌تواند کمک شایانی به حل بحران‌های اقتصادی معاصر در جوامع اسلامی کند.
- حفظ هویت اسلامی در برابر تغییرات جهانی
تأکید علامه یزدی بر هویت اسلامی چگونه با چالش‌های مدرن مانند جهانی‌شدن متناسب است؟
اصرار ایشان بر حفظ هویت اسلامی در مواجهه با فشارهای خارجی، برای جوامع معاصر در مقابل تغییرات فرهنگی، راه‌گشا است. این نگرش موجب تقویت مقاومت در برابر تاثیرات فرهنگی خارجی شده و با ارزش‌های اسلامی همسو است.از این رو قدرت گیری دولت عثمانی نتوانست هویت شیعی و استقلال حوزه نجف را تغییر دهد
- تأثیر بر دانش شیعی
تأثیر رویکرد عقل‌گرایانه علامه یزدی بر دانش شیعی و دولت صفوی چه بود؟
رویکرد عقلی ایشان به شکل‌گیری سنت عقلانی در مطالعات شیعی کمک کرد و روش‌های تحلیلی را در بحث‌های فقهی گسترش داد. این روند نسل‌های بعدی از علما و مدیریت دولت صفوی را به طرز عمیقی تحت تأثیر قرار داد.
- مشارکت در توسعه حوزه علمیه نجف
مشارکت علامه یزدی در حوزه علمیه نجف و مرقد امام علی(ع) چه تحولاتی ایجاد کرد؟
ایشان با گسترش و حفظ نهادهای مذهبی به غنای علمی و فرهنگی نجف کمک کردند و سبب ارتقای جایگاه علمی آن شهر شدند.
- همکاری با مقدس اردبیلی
همکاری علامه یزدی با مقدس اردبیلی چه تغییراتی را در نجف به همراه داشت؟
همکاری علامه ملاعبدالله یزدی با مقدس اردبیلی یکی از مهم‌ترین روابط فکری و علمی در تاریخ حوزه علمیه نجف است. این همکاری، تاثیرات عمیقی در توسعه محیط علمی و اجتماعی نجف در زمان خود داشته است.
این همکاری تحولی عظیم در حوزه علمیه نجف ایجاد کرد که از طریق پیشرفت‌های آموزشی، تقویت همبستگی اجتماعی و تعمیق پژوهش‌های حوزوی خود را نشان داد. این همکاری نه تنها به افزایش کیفیت علوم دینی و فقهی کمک کرد، بلکه بستری برای رشد و توسعه جامعه علمی و دینی فراهم آورد که اثرات آن همچنان در تاریخ حوزه‌های علمیه مشهود است.
- روابط با دولت عثمانی
چگونه علامه ملاعبدالله یزدی با دولت عثمانی تعامل داشتند؟
علامه ملاعبدالله یزدی در مقطعی از دوران خود در شهر نجف اشرف زندگی می‌کرد که تحت سلطه دولت عثمانی قرار داشت. رابطه او با دولت عثمانی نمونه‌ای از تعاملات خردمندانه و هوشمندانه است که هدف آن حفظ استقلال علمی و تعمیق گفت‌وگوی بین مذهبی بود
چگونگی تعامل وی با دولت عثمانی و تأثیرات این روابط :
- رویکرد محتاطانه و استراتژیک
حفظ استقلال علمی: علامه یزدی بر اهمیت استقلال علمی حوزه‌های علمیه تأکید داشت. او تلاش می‌کرد که در تعامل با دولت عثمانی، استقلال مراکز علمی اسلامی و حوزه‌های شیعه حفظ شود تا بتوانند بدون دخالت خارجی، به فعالیت‌های علمی و پژوهشی خود ادامه دهند.
دیپلماسی آرام و هوشمندانه: با توجه به شرایط حساس سیاسی و دینی زمان خود، علامه یزدی از اتخاذ رویکردهای تند و تقابلی پرهیز کرد و به جای آن، دیپلماسی آرام و هوشمندانه‌ای را دنبال کرد. این استراتژی به او اجازه می‌داد تا در چارچوب روابط موجود، از حقوق و منافع شیعه دفاع کند.
- تلاش برای گفتگوی سازنده
تقویت تعاملات مذهبی: یکی از اهداف علامه یزدی، تقویت خط مشی گفت‌وگوی مذهبی بود که از بروز درگیری‌های فرقه‌ای و مذهبی جلوگیری کند. او با ایجاد فضایی برای تبادل نظر بین علمای شیعه و سایر مذاهب اسلامی، به کاهش تنش‌ها و تقویت همزیستی مسالمت‌آمیز کمک کرد.
حفظ وحدت اسلامی: علامه یزدی بر اهمیت وحدت میان مسلمانان تأکید داشت و تلاش می‌کرد تا از گفتگو به‌عنوان ابزاری برای دستیابی به درک متقابل و تقویت این وحدت استفاده کند. این نزدیکی باعث شد تا موضع مذهب تشیع در برابر تأثیرات خارجی تقویت شود.
- جلوگیری از درگیری‌های فرقه‌ای
کاهش تنش‌های مذهبی: در برهه‌ای که اختلافات فرقه‌ای می‌توانست به جدایی‌های بیشتر منجر شود، علامه یزدی با رفتار مدبرانه و سیاست‌های سازنده خود، توانست بسیاری از این تنش‌ها را کاهش دهد. این امر به ثبات و امنیت دینی و اجتماعی در منطقه کمک کرد.
تعامل مثبت با حکومت مرکزی: با توجه به قدرت و نفوذ دولت عثمانی در جهان اسلام، علامه یزدی تلاش کرد تا روابط مثبتی با حکومت مرکزی برقرار کند و از این طریق، از هرگونه فشار یا محدودیت احتمالی بر جامعه شیعه بکاهد.
.
- میراث ماندگار
میراث ماندگار علامه یزدی و رویکرد عقل‌گرایانه ایشان به دانش و حکمرانی چیست؟
تلاش‌های ایشان به عنوان منبعی ارزشمند برای فهم مسائل پیچیده دینی و اجتماعی محسوب می‌شود و گفتمانی مترقی و آگاهانه پیرامون حکمرانی، اخلاق و نقش اندیشه دینی در جامعه معاصر را ترویج می‌دهد.
نتیجه‌گیری و جمع‌بندی
اندیشه‌های علامه ملاعبدالله بهابادی یزدی در زمینه سیاست و حکومت، در چارچوب‌های فلسفی و دینی، ابعادی چندگانه را شامل می‌شوند که به شکلی عمیق بر دوره خود و حتی دوره‌های بعدی تأثیرگذار بوده است. در ذیل به برخی از نقاط قوت و اثرات پایدار این تفکرات پرداخته می‌شود.
۱. عقلانیت و سیاست‌گذاری صحیح
علامه یزدی در دوران خود تأکید بسیار زیادی بر استفاده از عقلانیت در تصمیم‌گیری‌های سیاسی داشت. این دیدگاه می‌تواند به عنوان الگویی برای حکمرانی مدرن در جوامع اسلامی به کار گرفته شود، جایی که عقلانیت باید بر تصمیمات کلان جامعه تأثیر بگذارد و سیاست‌های بر مبنای منطق و خرد را ترویج دهد.
۲. عدالت اجتماعی و نقش دین
تأکید ملاعبدالله بر عدالت اجتماعی نشان‌دهنده‌ی تعهد وی به کاهش نابرابری‌ها و مبارزه با فساد بود. این رویکرد هنوز هم برای جامعه‌های اسلامی جهت مواجهه با مشکلات اجتماعی و اقتصادی مانند فقر و بی‌عدالتی، به شدت کاربردی و ضروری است. با پیروی از این آموزه‌ها، می‌توان به تأسیس سیستمی عادلانه پرداخت که بر پایه ارزش‌های انسانی و اسلامی استوار باشد.
۳. نقش فقها و حکومت اسلامی
نقش فقها در حکومت اسلامی، بر اساس دیدگاه‌های ایشان، به‌عنوان نظارت‌کنندگان اخلاقی بر سیاست، به جدیت بیشتری نیاز دارد. این دیدگاه می‌تواند به بحث‌های معاصر درباره رابطه دین و سیاست در چارچوب جوامع اسلامی و نقش مذهب در حوزه عمومی گسترش یابد.
۴. آموزش و هویت اجتماعی
بها دادن به آموزش دینی به‌عنوان ابزاری برای حفظ و تقویت هویت اجتماعی، از جمله دیدگاه‌های کلیدی علامه یزدی بود. این موضوع به جامعه‌های مدرن کمک می‌کند تا با ساختارهای آموزشی قوی که ارزش‌های دینی و فرهنگی را منتقل می‌کنند، به مقابله با بحران‌های هویتی بپردازند.
۵. نقد و اصلاح اجتماعی
نقد سازنده و تلاش برای انجام اصلاحات اجتماعی جزء بنیان‌های فکری علامه بوده است. این رویکرد می‌تواند به توانمندسازی جامعه و ارتقای شفافیت و پاسخگویی در نظام‌های حکومتی معاصر کمک کند.
۶. هماهنگی اخلاق و سیاست
تلاش او برای هماهنگی بین معنویت و سیاست، نشان‌دهنده درکی عمیق از اهمیت اخلاق در تمامی سطوح حاکمیت است. این اندیشه بازتاب‌دهنده نیاز به نهادینه‌سازی اصول اخلاقی در مدیریت سیاسی و اجتماعی امروز است.
پایداری و تأثیرات تاریخی
اندیشه‌های علامه یزدی نه تنها در زمان خودشان تأثیرگذار بوده‌اند، بلکه نقطه عطفی در تاریخ تفکر شیعه ایجاد کرده‌اند. تربیت نسل‌هایی از فقها و اندیشمندان پس از وی که تحت تأثیر آموزه‌های ایشان بودند، نشان‌دهنده دوام و پایداری این تاثیرات است. رابطه نزدیک وی با حکومت صفوی و مشارکت در تدوین سیاست‌های دینی و اجتماعی، اهمیتی ویژه در توسعه هویت مذهبی و دولتی آن دوران داشت.
اهمیت معاصر
در دنیای معاصر، بازنگری اندیشه‌های علامه ملاعبدالله یزدی می‌تواند مسیرهای جدیدی برای تعامل میان دین و دولت و همچنین توسعه‌ی رویکردهای عدالت‌محور در سیاست‌گذاری عمومی را فراهم کند. با توجه به تغییرات و چالش‌های دنیای امروز، اندیشه‌های وی همچنان کاربرد خود را در چارچوب‌های جدیدتر و در برابر مسائل پیچیده اجتماعی و سیاسی حفظ کرده‌اند.
بنابراین، نباید این اندیشه‌ها فقط به عنوان بخش‌هایی از تاریخ دیده شوند، بلکه باید آن‌ها را به عنوان ابزارهایی برای هدایت و شکل‌دهی به آینده‌ای پایدارتر و عادلانه‌تر تلقی کرد. این مسئله اهمیت دارد که با تحلیل و بهره‌گیری از این آموزه‌های غنی، جوامع انسانی به تقویت بنیان‌های اخلاقی و علمی خود بپردازند.
