بعثت و برانگیختگی نبی اکرم(صلی الله علیه و آله) در دوران تاریک جاهلیت جزیره العرب، فصلی مشعشع در مسیر تعالی و کمال انسان ها فراهم آورد. از جمله تابلوهای تابناک و درخشان دین اسلام و اعتناءهای مورد اهتمام پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) توجه به دانایی و فرهنگ بود. اهتمامی تمام قد برای راه اندازی شاهراهی علمی برای خارج نمودن «انسان» از تاریک خانههای جهالت و توحش و پی افکندن تمدنی براساس نور و هدایت و عزت «و الی ربک المنتهی».
در این باره همراه با مجاهدتهای علمی عالمان مسلمان عواملی بسیار مهم و اساسی نقش آفرین و مؤثر بودند که با توجه به بحث مورد نظر ما «حاشیهنگاری بر آثار سلف» تمرکز این بحث بر این موضوع خواهد بود در این بررسی بعد از اشاراتی گذرا به معانی لغوی و اصطلاحی به بررسی نقش حاشیه نویسی در چرخه تولید دانش و قوام بخشی به اندیشه، پالایش افکار با ایرادات و نقادیهای صریح و روشنگری تبیین متن، مورد بررسی قرار میگیرد.
همچنین نگاهی به شیوههای آن از جمله: حاشیهنویسی برای کشف پیچیدگیها، شرح عبارت مغلق، ملاحظه و نقد متن و یا ارائه قول مختار و... از سرفصلهای این تحقیق بوده و در ادامه با نگاهی تاریخی پیرامون تطور و نقش آفرینی این شیوه مقبول و منتج در ادوار علمی در رشد و شکوفایی میپردازیم. با توجه به اقدامات گستردهای که از سوی عالمان مذاهب فارغ از هیاهوهای میان مذاهب و فرصتسوزیهای متعصبین خشمگین به نقش این روش ممدوح در تقریب میان عالمان دینی و تنقیح آراء صورت گرفته با نگاهی به مسأله وحدت امت اسلامی و ضرورت احیاء این روش در عصر حاضر، توجه شده است و برای تنقیح این واقعیت به معرفی و بررسی آثاری از عالمان شیعی که مورد توجه و اقبال علمای دیگر مذاهب واقع شده است و نیز حاشیههایی که از سوی عالمان مکتب اهلبت نسبت به دیگر متون از مذاهب دیگر تقریر یافته، مورد بررسی قرار میگیرد. خاتمه بحث به معرفی متونی سترگ و نیز شخصیتهای بزرگی که از این روش برای اعتلا دانش و علم اقدام نمودهاند، انجام میشود. از جمله به شیوه و گستره عمل مرحوم علامه ملاعبدالله بهابادی و بررسی نقش سترگ او در پیشتازی دانش مسلمین و مجامع علمی در لابلای مباحث و در مدخلی خاص از عرصههای مدنظر در این پژوهش میباشد.
[1] . عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی