مؤلف
ملا نجم‌الدین عبداللَّه یزدی (م، ۹۸۱ ق) سرآمد علمای علم منطق در زمان خویش و حتی زمانهای پس از خود بوده است. وى همدرس مقدس اردبیلى بود و در فراگیرى علوم عقلى نزد ملا جمال‌الدین محمود تلمذ نمود. شیخ‌بهائى، حسن بن شهید ثانى (صاحب معالم) و سید محمد بن علی عاملى (صاحب مدارک) از شاگردان او هستند.
عظمت آثار قلمی این فقیه فرزانه و منطقی فرهیخته بر اهل دانش و حکمت پوشیده نیست. تألیفات آخوند ملاعبدالله به دو زبان عربی و فارسی در عین استحکام و جلالت قدر، عبارات آسان دارد و برخوردار از حسن ایجاز است. برخی آثار دیگر او عبارتند از: «التجارة الرابحة فى تفسیر السورة الفاتحة»؛ «الدرة السنیة فى شرح الرسالة الالفیة»؛ حاشیه بر «حاشیه خطائى»؛ حاشیه بر «شرح شمسیه»؛ شرح «القواعد»؛ حاشیه بر «مطوّل».
اصحاب تراجم مراتب علم، تقوى و زهد او را ستوده‌اند. ملا عبدالله یزدی در اواخر دولت شاه طهماسب صفوى در ۹۸۱ قمری درگذشت.
معرفی کتاب
کتاب «تهذیب المنطق» تألیف سعدالدین تفتازانی (م، ۷۹۲ ق)، در دو بخش منطق و کلام است و «حاشیه» ملاعبدالله که سرآمد علمای علم منطق در زمان خویش بوده، تنها بر بخش منطق آن می باشد. حاشیه ملا عبدالله یزدی از دیرباز، به ویژه در حوزه‌های علمی ایران و شبه قاره هند از متون درسی مهم بشمار می‌رفته است.
مرحوم ملاعبدالله یزدی حاشیه معروف خود بر «تهذیب المنطق» را در روز ۲۷ ذی القعده ۹۶۷ قمری در نجف اشرف به پایان رساند
مدرسان و علمای معاصر و متأخر تفتازانی ، از تهذیب المنطق بسیار استقبال کرده اند. این کتاب در حوزه ها و مدارس سنّتی از رایجترین متون درسی بوده است (حاجی خلیفه ، ج 1، ستون 516؛ آقابزرگ طهرانی ، ج 13، ص 160؛ ملکشاهی ، پیشگفتار، ص 16؛رجوع کنید به تعلیم و تربیت * ؛ تفتازانی * ).
برتهذیب المنطق شروح و حواشی بسیاری نوشته اند :
مدرسان و علمای معاصر و متأخر تفتازانی ، از تهذیب المنطق بسیار استقبال کرده اند. این کتاب در حوزه ها و مدارس سنّتی از رایجترین متون درسی بوده است (حاجی خلیفه ، ج 1، ستون 516؛ آقابزرگ طهرانی ، ج 13، ص 160؛ ملکشاهی ، پیشگفتار، ص 16؛رجوع کنید به تعلیم و تربیت * ؛ تفتازانی * ).
حواشی و شروح
بر تهذیب المنطق شروح و حواشی بسیاری نوشته اند که از آن جمله است : 1) شرح یا حاشیة نجم الدین ملاعبداللّه بن شهاب الدین حسین یزدی از علمای امامیه و استاد منطق در قرن دهم در نجف . این کتاب ، مشهور به حاشیة ملاعبداللّه ، و از اسباب مهم شهرت تهذیب المنطق بوده است . این حاشیه در زمان شاه طهماسب اول صفوی (930ـ984) نگاشته شد و در اغلب مدارس سنّتی ایران و هند و نیز در محافل درسی عراق و پاکستان تدریس می شد و تدریس آن هنوز نیز رواج دارد. این کتاب بارها به چاپ رسیده است . حواشی و شروح متعددی نیز بر آن نوشته اند (رجوع کنید به آقابزرگ طهرانی ، ج 6، ص 53، 60ـ63؛ کدیور و نوری ، ج 2، ص 2466ـ2467؛ ملکشاهی ، پیشگفتار، ص 16ـ 17؛ مشار، ج 2، ستون 1708؛ نیزرجوع کنید به ملاعبداللّه یزدی * ). ملاعبداللّه همچنین شرح دیگری بر تهذیب المنطق به فارسی نگاشته است (آقابزرگ طهرانی ، ج 13، ص 161) منبع : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی جلد : 1 صفحه : 4113
علامه دانشمند شیخ اقا بزرگ تهرانی(صاحب الذریعه) در مبحث حاشیه می نویسد: تاکنون حواشی بسیاری بر حاشیه ی عالمانه اخوند ملاعبدالله بهابادی نوشته شده است. نام تعدادی از ان ها به ترتیبی که در الذریعهامده است، ذکر می کنیم:
1 ـ حاشیه ی شیخ اسحاق حویزی بر حاشیه ی ملاعبدالله که تا بحث قیاس پیش رفته و مشتمل بر 3000 بیت است.
2 ـ حاشیه ی اقا محمد تقی بن محمّد علی کرمانشاهی
3 ـ حاشیه ی ملا محمّد حسین بن اسماعیل یزدی پاشنه طلایی معروف به صراط المستقیم است
4 ـ حاشیه ی شیخ محمد حسن فرزند ملا محمد جعفر شریعتمدار
5 ـ حاشیه ی شیخ محمد سعید فرزند سید محمد طباطبایی
6 ـ حاشیه ی میرصدرالدین مدرس یزدی به نام مرصع الحواشی
7 ـ حاشیه ی معروف به کشف الاستار
8 ـ حاشیه ی معروف به تعدیل المیزان
9 ـ حاشیه ی شیخ عبدالرحیم
10 ـ حاشیه ی ملاعبدالرزاق لاهیجی
11 ـ حاشیه ی میرزا عبدالغفّار
12 ـ حاشیه ی میرزا علی رضافرزند کمال الدین حسین
13 ـ حاشیه ی میرزا محمّدفرزند احمد علی قراچه داغی تبریزی
14 ـ حاشیه ی محمد علی فرزند قربان علی اردبیلی
15 ـ حاشیه ی ملا محسن تهرانی
16 ـ حاشیه ی ملا محسن فرزند محمد طاهر قزوینی
17 ـ حاشیه ی میرزا محمد تنکابنی
18 ـ حاشیه ی میرزا محمد یزدی
19 ـ حاشیه ی سید محمد مهدی موسوی
20 ـ ملا نظر علی فرزند محسن گیلانی
21 ـ حاشیه ی یعقوب بختیاری حویزی (الذریعه، ج 6، صص 60. 62.)
