علامه بهابادی یزدی ورودی اجتهادی به حوزه‌های مختلف دانش داشت و فرهنگ «اجتهاد عقل گرا» را ترویج می‌کرد. او بر اساس نیازهای روز جامعه دست به پژوهش و تالیف می‌زد.
حسن عبدی‌پور، عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و دبیر علمی کنگره علامه ملا عبدالله بهابادی یزدی در یادداشتی که برای انتشار در اختیار مهر قرار گرفته، به وجوه علمی و آثار این دانشمند برجسته جهان تشیع پرداخته است.
مشروح متن این یادداشت در ادامه می‌آید؛
احیای تراث اندیشمندان جهان تشیع به معنای انتقال روش شناسی‌ها، نوآوری‌ها و سبک‌های پژوهشی آنهاست. در طول تاریخ یکی از اهداف مهم اندیشمندان شیعی ایرانی، بیان معارف حقیقی شیعه به زبانی که مخاطب آن را درک می‌کرد بوده است. آنها تلاش می‌کردند با ادبیات تمدنی با نخبگان سخن بگویند و یکی از راهکارها، نگارش و تدریس به زبان عربی با بیانی منطقی و استلالی بوده است.
بزرگان جهان تشیع که شاگردان مکتب امام صادق به شمار می‌آیند همواره تلاش کرده‌اند که علوم اسلامی را با قرائت مکتب اهل بیت توسعه و تبیین کنند. بررسی و احیای آثار اندیشمندان شیعی و سبک‌های پژوهشی و آموزشی آنها کمک می‌کند که یک مدرس دینی در تعامل و ارتباط با ایصال و رساندن مفاهیم و آموزه های دینی به مخاطب چه روش‌ها و شیوه‌هایی را باید رعایت کند.
اگر چه حوزه و دانشگاه دو بال علمی کشورهستند اما آموزش مهارت‌های پژوهشی و شیوه‌های تحقیقات حوزوی بسیار متفاوت با نظام دانشگاهی است. وحدت حوزه و دانشگاه به معنای یکی شدن این دو نهاد علمی نیست هرکدام از این دو سازمان علمی اهداف و روش‌های منحصر به فرد خود را دارند و خروجی‌های علمی و آموزشی آنها با هم متفاوت است.
امروزه شاهدیم که برخی از مراکز علمی حوزوی مانند یک دانشکده و پژوهشگاه دانشگاهی عمل می‌کنند از فرایند جذب گرفته تا شیوه پژوهشی، نظارت‌های علمی و حرکت در چهارچوب ساختارهای اداری و شیونامه‌های خاص، این در حالی است که در طول تاریخ هزار ساله حوزه‌های علمیه، هویت علمی حوزه کاملا مستقل بوده و سنت حوزوی این بود که محقق و پژوهشگر حوزه با جامعه و بدنه اجتماعی ارتباط مستمر داشته و با مواجهه مستقیم با مخاطب نظام مسایل جامعه را بدست می آوردند و تلاش کنند با نگاهی واقع گرایانه به نیازهای انسان عصر خویش پاسخ دهد. این روش موجب شده بود که مراکز علمی حوزوی یک قدم جلوتر از مطالبات جامعه حرکت کنند.
حکومت اسلامی ایران پس از انقلاب، حمایت‌های بی سابقه‌ای را از مراکز دانشگاهی و حوزوی به عمل آورد وعلی رغم تولیدات زیاد و شایسته تقدیر این دو نهاد بدلیل عدم مساله محوری و کاربردی بودن این آثار با واقعیت‌های میدانی، این دو نهاد نتوانسته‌اند همگام با حوزه نیازها و تحولات دانشی حرکت کنند.
واقیعت این است که علوم انسانی اسلامی- بازخوانی و باز تولید نمی‌شود مگر این که این دو نهاد روش‌های پژوهشی خود را اصلاح کنند. یکی از راهکارهای به‌روز شدن و کارآمدن شدن کسب تجارب و سبک مواجهه اندیشمندان گذشته با مسایل جامعه است.
حافظه تاریخ می‌گوید: پژوهش همزاد تحصیل و تدریس در حوزه‌های علمیه بوده و فقها، مفسران، متکلمان و فیلسوفان بزرگ در طول تاریخ اسلام به پژوهش اهمیت دادند و تراث گرانبهای جهان تشیع یادگار این فرزانگان است. رهبر انقلاب می‌فرمایند: «باید در حوزه علمیه قم و دیگر حوزه‌ها، به تحقیق و پژوهش در علوم گوناگون اسلامی به ویژه فقه، اصول و رجال میدان داده شود و طلاب و فضلا به مسائل جدید و مورد ابتلای جامعه بپردازند و سنت اجازه اجتهاد توسط بزرگان حوزه به طلاب مجددا احیا شود.»
اجتهاد نوآورانه –تولید دانش از طریق نقد آراء و حاشیه بر نظرات و ایدها، موجب شکوفایی دانش وتوسعه کیفی آن می‌شود. مقام معظم رهبری به طلاب و دانش پژوهان این چنین توصیه می‌کنند: داشتن روحیه کنجکاوی، تفکر، پرسشگری و حق جویی، خلاقیت، نقد به‌جا، کنشگری مناسب و متناسب با شرایط و با رعایت آداب، بزرگترین عامل برای حرکت در مسیر صحیح و رسالت طلبگی است.
از این روی فاصله گیری از روش‌های نظام علمی هزار ساله حوزه‌های علمیه تشیع به هویت حوزه آسیب وارد می‌کنند. تجربه‌نوردی و تجربه نگاری یکی از وظایف طلاب است و این مهم با مطالعه زندگی متفکران عالم تشیع بدست می‌آید.
یکی از این ستارگان عالم تشیع ملا نجم الدین عبدالله بن شهاب الدین حسین بهابادی یزدی در اوایل قرن دهم هجری در بهاباد از توابع یزد پا به عرصه وجود گذاشت. ملاعبدالله بعد از رشد و شکوفایی و تحصیلات مقدماتی، پس از چندی اقامت در زادگاه خود، برای فرا گرفتن علوم دینی به شهرهای شیراز و اصفهان مسافرت کرد.
طایفه بیت‌الملای نجف به کدام شخصیت علمی و فرهنگی ایرانی منسوبند؟
ملاعبدالله بهابادی یزدی که طایفه بیت‌الملا در نجف بدو منسوبند، بسیار منشا اثر بود و در کنار خدمات علمی خدماتی فرهنگی شایانی نیز داشت.
شاهان صفوی بنا به دلایل مختلف دینی و سیاسی و مصالح حکومتی، ضمن احترام و تقدیس علمای دین از آنان در امور مختلف نظرخواهی می‌کردند. این احترام‌ها و تقدیس‌ها بیش تر برای حفظ موقعیت خویش و به منظور برخورداری از حمایت و پشتیبانی جامعه شیعی بود که سر در فرمان عالمان و فقیهان داشتند.
از آن سو علما نیز از این موقعیت برای گسترش و نفوذ مکتب تشیع استفاده فراوان بردند. به واقع، ارتباط آنان با پادشاهان صفوی، نقشی انکارناپذیر در گسترش و نفوذ تشیع داشت. به طوری که تشیع در این زمان از انزوا خارج شد و با رسمیت مذهب تشیع، نشر و تبلیغ اندیشه‌های شیعی رواج فراوان یافت و دانشمندان و بزرگانی مانند محقق ثانی، علامه ملاعبدالله یزدی، شیخ بهایی و علامه بزرگوار مجلسی، با جهت دادن سیاست‌های دربار صفوی به سمت ترویج و تبلیغ تشیع، خدمات بی نظیری را برای اسلام و تشیع به انجام رساندند.
سلاطین صفوی با مهم شمردن زیارت قبور ائمه اطهار(ع) در عراق عرب توسعه و آبادانی این اماکن مقدس شیعی، در رأس برنامه‌های مذهبی، فرهنگی و سیاسی، اجتماعی دولت صفوی قرار گرفت.
این دوران یکی از دوران‌های اوج گیری تفکر شیعی است. ملاعبدالله نیز از جمله عالمانی است که در پرتو رابطه با دربار صفوی بر گسترش تشیع و حل مشکلات شیعیان تلاش‌های فراوانی به ثمر نشاند. آخوند از طرف سلاطین صفوی، سمت خزانه داری حرم شریف حضرت علی علیه السلام، را بر عهده داشت. بعد از وفات او نیز فرزندانش عهده دار این سمت شدند.
طایفه‌ای که اکنون در نجف اشرف به «بیت الملا» معروف هستند، منسوب به آخوندند.
خدمات تولیت (خزانه داری) حرم شریف حضرت علی علیه السلام
از نیمه دوم قرن دهم رونق علمی به حوزه نجف بازگشت. اقدامات اثرگذار علامه بهابادی به عنوان تولیت آستان مقدس حضرت علی (ع) و حاکم نجف اشرف از جمله چون تسهیل دسترسی به آب آشامیدنی از طریق حفر انهار با حمایت شاهان صفوی و ساخت باروهای استوار و تأمین امنیت جانی ساکنان، به عنوان عوامل شکوفایی مجدد حوزه نجف شمرده شده است. اینجا لازم است که درباره یک مدرسه مهم در نجف هم اشاره شود.
مدرسه ملا عبداللَّه
تاریخ بنای این مدرسه به نیمه دوم قرن دهم هجری باز می‌گردد. ملاعبدالله بهابادی یزدی که بدل یه یکی از دانشمندان برجسته علوم عقلی و مدرسان ادب و علوم کلاسیک سده دهم شده بود (متوفی ۹۸۱) مؤلف حاشیه بر بخش منطق تهذیب المنطق و الکلام اثر تفتازانی متعلق به همین دوره حوزه نجف است و کتاب او همچنان یکی از درسنامه‌های رایج در حوزه‌های علمیه به شمار می‌رود.
طایفه بیت‌الملای نجف به کدام شخصیت علمی و فرهنگی ایرانی منسوبند؟
علامه همچنین در زمینه فقه، فلسفه، تفسیر، ریاضیات و... آثار مهمی را به یادگار گذاشته است.
مدرسه مهدیه
این مدرسه درحقیقت همان مدرسه ملاعبدالله بهابادی یزدی است که در ابتدای حضور علامه در آستان مقدس امیر المومنین حضرت علی (ع) محل کار تولیت بوده سپس تبدیل به مدرسه علمیه می‌شود و هم اکنون بنام مدرسه مهدیه مشهور است.
مدرسه مهدیه در محله مشراق و مقابل مقبره علامه سید مهدی بحرالعلوم و شیخ طوسی و در مجاورت مدرسه قوام واقع شده است.
طایفه بیت‌الملای نجف به کدام شخصیت علمی و فرهنگی ایرانی منسوبند؟
بانی این مدرسه، علاّمه شیخ مهدی، پسر عالم بزرگ، شیخ علی آل کاشف الغطاء است. او این مدرسه را به سال ۱۲۸۴ ق مرمت و بازسازی کرد. این مدرسه در محلّۀ «المشراق» پشت مسجد شیخ طوسی است و ۷۰۰ متر مربع وسعت و تعداد ۲۶ غرفه در یک طبقه دارد. آخرین تاریخ تجدیدبنای مدرسه، سال ۱۳۶۵ ق است که به دستور سید ابو الحسن اصفهانی از مراجع عظام تشیع انجام گرفته است.
پی‌نوشت
این متن توسط دبیرخانه کنگره علمی بزرگداشت علامه ملا عبدالله بهابادی یزدی به طور اختصاصی برای مهر ارسال شده است. این کنگره اکنون کار خود را آغاز کرده و برنامه‌های متعددی را در دستور کار خود قرار داده است. برنامه‌های اصلی این کنگره سال آینده در ایران و نجف اشرف برگزار می‌شود و پیش‌نشست‌ها نیز در شهرهای قم، مشهد، یزد و بهاباد.
دانلودها
مجموعه مقالات جلد 1
مجموعه مقالات جلد 2
شناخت نامه
الحاشیة علی حاشیة شرح التجرید
ترجمه حاشیه تهذیب المنطق
حاشیه بر حاشیه خطایی
حاشیه بر حاشیه خطایی علی مختصر المعانی
بررسی و تحلیل سیره علمی و پژوهشی علامه ملا عبدالله
حاشیه ارشاد الاذهان جلد 1
