کاوشی دیگر باب مدرسه ملا عبدالله یزدی [1]
یاداشتی از حسن عبدی پور
یکی از مدارس علمیه شهر نجف اشرف است. تاريخ بناي این مدرسه به نيمه دوم قرن دهم هجرى بازمى‌گردد. ملا عبدالله يزدى از دانشمندان بزرگ نجف در قرن دهم است كه نقابت شهر را نيز بر عهده داشت.[2]
آخرین مدرسه ای است که به دوره مورد بحث (قبل از نیمه قرن دهم هجری قمری) باز می گردد، توسط فقیه و منطق دان بزرگ ملا عبدالله الیزدی النجفی متوفی در سال 981 هجری قمری تأسیس شده است. مدرسه ای است در حومه المشرق و در ((محله الکمونه)) واقع است و امروزه نقشی دارد و در برخی اسناد به مدرسه قدیم معروف است.[3]
و شیخ محمد حرز الدین گوید ((این مدرسه را شاه عباس صفوی متوفی 1037 هجری قمری برای استاد عبدالله بن شهاب الدین حسین یزدی تأسیس کرد و آن را مدرسه آخوند نامید). [4]
محلات شهر نجف
نجف داراى شش محله بزرگ است، چهار محله قديمى كه تا اواسط قرن چهاردهم در داخل حصار و باروى شهر قرار داشتند و دو محله جديد كه در بيرون بارو ساخته شدند.
محلات قديمى شهر نجف قدمت زيادى دارند و بيشتر مردم شهر در آنها ساكن‌اند.
و شيخ علي شرقي گويد (( این مدرسه فرسوده شده و بناي ديگري به جاي آن برخاست مانند دارالملا شاكر واقع در حاشيه المشرق و تاريخ مندرس مدرسه به سال 1295 مي رسد. ق)) [5]
مدرسه ملاعبدالله در زمان شیخ احمد الاردبیلی متوفی 993 هجری قمری محل سکونت طلاب علم بوده و مورد توجه علمای بعد از وی بوده و متعلق به برخی از بزرگان علوی است [6]
اين محلات از يك سو به حرم مطهر محدود مى‌شوند و از سوى ديگر، با محلات مجاور؛ بنابراين از جهت گسترش و توسعۀ فضايى محدوديت دارند. در حالى‌كه 66محلات جديد و نو در فضاى بيرونى حصار بوده،
ارتباط مستقيمى با حرم ندارند بلكه از طريق محلات ديگر و بازارها و خيابانها به حرم منته مى‌شوند؛ اين محلات از فضاى كافى براى گسترش و رشد برخوردارند.
چهار محله قديمى شهر نجف عبارت‌اند از: «محلّة المشراق» كه در زاويه جنوب شرقى صحن حرم مطهر واقع است و در گذشته به «محله العلا» مشهور بوده است.
«محله العمارة» كه در زاويه شمال شرقى صحن مطهر قرار گرفته است و از جنوب با شمال محله المشراق مرز مشترك دارند. محله العمارة، بزرگترين محلۀ قديمى شهر نجف است. «محله الحويش» در زاويۀ شمال غربى صحن مطهر واقع است و از سمت مشرق با محله العمارة همسايگى دارد و الحويش كوچكترين محله قديمى نجف به شمار مى‌آيد. «محلّه البراق» در زاويۀ جنوب غربى صحن مطهر قرار دارد و مرز مشترك آن با محله المشراق است.
«محله الغازيه» و محله صالحيه از محلات نوساز و جديد شهر نجف‌اند كه در نواحى دورتر از مركز شهر قرار دارند، اين محلات شهر، به‌ويژه محله الغازيه از جهت سبك معمارى و كاربرد مصالح ساختمانى، نسبت به محلات قديمى شهر، جديدتر بوده و نماى زيباترى دارند.[7]
شیخ مرتضی گیلانی در کتاب تاریخ نجف وصف این مدرسه و بانی آن را این گونه آورده است:
مدرسه ملاعبدالله یزدی، مؤلف حاشیه منطق التهذیب ـ گذشته به سال 981 هجری ـ جایش در محله مشراق بود. چنان که برخی از کهن سالان نجف یاد می‌کنند. اکنون سرای شخصی برخی از محترمین شده است.[8]
آنچه شیخ مرتضی گیلانی گزارش کرده مربوط به وضعیت این مدرسه در حدود سال 1335 است چرا که او در توضیحات مقدماتی کتاب تاریخ نجف گفته است: در این دفتر یادداشت هایی از تاریخ نجف برای خود نوشتم که هنگام نیاز به آنها مراجعه کنم. به ویژه که در تاریخ 2/4/1335 خورشیدی آقای ابراهیم خان زرین قلم زنجانی، کنسولگری ایران در نجف نیز در این باب درخواستی کرده بود.[9]
[1] مدرسه مهدیه در محله مشراق و مقابل مقبره علامه سید مهدی بحرالعلوم و شیخ طوسی و در مجاورت مدرسه قوام واقع شده است.و این مدرسه همان مدرسه ملاعبدالله یزدی است که بعد از کنارگیری ملایوسف از مسئولیت خزانه داری حرم امیرالمومنین وقدرت گیری شیخ جعفر کاشف الغطاء اداره این مدرسه و حرم امام علی (ع) زیر نظر ایشان شد
[2] سعيد بابايى حائرى، گزيده سيماى نجف اشرف، نشر مشعر، ص46.1
[3] - مدرسة الملا عبد الله اليزدي : http://www.uokufa.edu.iq/kufa_najaf/chapters/chapter2/sect1/m4.html
وهي اخر مدرسة يعود تاريخها للفترة التي نحن بصددها (ما قبل منتصف القرن العاشر الهجري) اسسها الفقيه والمنطقي الكبير الملا عبد الله اليزدي النجفي المتوفي عام 981 هـ. وهي مدرسة في طرف المشراق وتقع في ((حارة آل كمونة)) وهي اليوم من بعض الدور، وتعرف في بعض الصكوك بالمدرسة القديمة(شمس الدين، المصدر السابق، ص 45.)
[4] حرز الدين، معارف الرجال، ص5.
[5] الشرقي، الحالة العلمية في النجف، ص 46.
[6] محبوبة، المصدر السابق، ص 126.وhttp://www.uokufa.edu.iq/kufa_najaf/chapters/chapter2/sect1/m4.html
[7] الموسوى، مصطفى عباس، العوامل التاريخية لنشاة و تطور المدن العربية الاسلامية، بيروت، دار النهضة العربيه،1989، ص 183؛ ماضى النجف و حاضرها، ج 1، ص 399.
[8] .رسول جعفریان، مدارس نجف و زندگی طلبگی (بخشی از کتاب تاریخ نجف شیخ مرتضی گیلانی)، سایت کتابخانه تاریخ اسلام، بازیابی: 20 دی ماه 1391.
[9] همان
