ملا نجم الدین عبدالله بن شهاب الدین حسین بهابادی یزدی معروف به صاحب حاشیه از جمله علمای بلندمرتبه و جلیل القدر امامیه است که در اوایل قرن دهم هجری در بهاباد از توابع شهر یزد به دنیا آمد و توانست با نبوغ مثال زدنی خود به عالمی جامع الاطراف در میان علمای شیعه بدل گردد.

او با تسلط فراوان بر علومی مانند منطق و فلسفه سرآمد هم قطاران و شهره روزگار خود شد اما این تنها بعدی از ابعاد و جنبه ای از جوانب کثیره وجودی و شخصیتی آن عالم ربانی بود. عالم عارف بهابادی علاوه بر اهل منطق بودن، فیلسوف، متکلم، فقیه، مفسر و البته عارفی بزرگ نیز بود. ملا عبدالله در میان طلاب غلوم دینی و اهل علم به نام صاحب حاشیه معروف شده است.

دلیل این اشتهار نگارش حاشیه ای پر محتوا و عمیق بر کتاب تهذیب المنطق تفتازانی است به نام الحاشیه علی تهذیب المنطق التفتازانی. علاوه بر این کتاب گرانسنگ، از این عالم جلیل القدر حدود بیست کتاب دیگر به دو زبان عربی و فارسی بر جای مانده است. این کتب در زمینه های گوناگون و حوزه های علوم دینی مختلف مانند فقه، اصول فقه، منطق، فلسفه و سایر معارف اسلامی و الهی مانند تفسیر قرآن مجید تالیف شده اند که همگی نشان دهنده وسعت دانش ملا عبدالله هستند. گستره اندیشه علمی و ژرفای دانش این حکیم متاله به اندازه ای چشمگیر است که او را علامه ملا عبدالله بهابادی لقب داده اند.

یکی از شواهد وسعت بینش علمی این دریای دانش و عالم ذوفنون، کتاب حاشیه ارشاد الاذهان است. این کتاب، همانطور که از نامش پیدا است، حاشیه و تعلیقاتی است که علامه ملا عبدالله بر کتاب «ارشاد الاذهان» به رشته تحریر در آورده است.

تالیف این حاشیه، آن گونه که ملا عبدالله در انتهای کتاب ذکر کرده است، در روز سه شنبه هفده ذی القعده الحرام سال هزار و صد هجری قمری در شهر مشهد به اتمام رسیده است. البته لازم به ذکر است که علاوه بر حاشیه ارشاد الاذهان چند اثر فقهی دیگر از علامه جلیل القدر ملا عبدالله به جای مانده است که از آن میان می توان به «شرح‌القواعد فی‌الفقه» اشاره کرد که در آن به تبیین استدلالی مسائل فقهی پرداخته و درباره تشریع هر یک از احکام شرع ادله‌ای ارائه کرده است.

اما همان طور که از نام کتاب پیداست حاشیه ارشاد تعلیقات ملا عبدالله بر کتاب «ارشاد الاذهان إلى علم الإیمان»، اثری وزین و گرانمایه از ابومنصور جمال الدین حسن بن یوسف بن مطهر حلى اسدى (۷۲۶- ۶۴۷ ه ق) معروف به علامه حلی است. علامه حلی در این کتاب گرانسنگ که در اجابت درخواست پسرش آن را تالیف نموده، همه ابواب مختلف فقه شیعی از کتاب طهارت تا کتاب دیات را به صورتی غیر استدلالی مورد بررسی قرار داده است.

ارشاد الاذهان از اهمیت و اعتبار ویژه ای نزد علما و حوزویان برخوردار بوده تا آن جا که بنا بر استحصاء آقا بزرگ تهرانی در کتاب الذریعه الی تصانیف الشیعه نزدیک به چهل شرح و حاشیه بر این کتاب فقهی نگاشته شده است.

ارشاد الاذهان علامه حلی توسط شیخ مهدی بن محمد علی ثقه الاسلام اصفهانی مسجد شاهى ( م ۱۳۹۳ ق) و بر حسب دستور پدرش به فارسی ترجمه شده و او فتاوای خویش را نیز به عنوان حاشیه به آن افزوده است.

علامه بهابادی خود دلیل انتخاب ارشاد الاذهان برای شرح و تحشی را اینگونه بیان می دارد: «و لما کان کتاب إرشاد الأذهان للعلاّمه المحقّق والحبر المدقّق أبی منصور الحسن بن یوسف بن المطهّر الحلّی (ره) ، کتاباً وافیاً کافیاً حسن الترتیب جیّد التصنیف جعلت ذلک الکتاب شرحاً علیه لأنّه حقیق بذلک» (حاشیه ارشاد الاذهان، ج 1، ص7). در این سخن، ارشاد الاذهان کتابی شامل، جامع، دارای ترتیب، تدوین و تصنیفی نیکو دانسته شده و همین ویژگی ها دلیل انتخاب آن توسط ملا عبدالله برای حاشیه نگاری بر آن بوده است.

نسخه جدید حاشیه ارشاد الاذهان تالیف علامه ملا عبدالله بهابادی با تحقیق و مراجعات و ویراست های اسماعیل بیک المندلاوی و توسط دبیرخانه کنگره بین المللی ملا عبدالله بهابادی یزدی در سال 1395 شمسی تدوین گردیده است.

این حاشیه از جهات متعددی حائز اهمیت فراوان است و اولین دلیل اهمیت آن کمکی است که این مجموعه فقهی به پیشبرد علم فقه و دانش شریعت در میان شیعیان نموده است.

نگارش شروح متعدد و از جمله حاشیه ملا عبدالله بر آن، که به اعتراف خبرگان و اهل فن یکی از بهترین شروح و حواشی نگاشته شده بر ارشاد علامه می باشد، توانسته است به نحو چشمگیری بر غنای موسوعه فقهی شیعه بیفزاید. این حاشیه، بر خلاف متن اصلی ارشاد الاذهان، در بر دارنده یک دوره فقه استدلالی است و سعی نموده است احکام شرعی را با بیان دلایل استنباطی و فقهی آن بیان نماید.

کتاب دوجلدی حاشیه ارشاد الاذهان در 1000 نسخه انتشار یافته و کلیه حقوق مادی و معنوی اثر متعلق به دبیرخانه کنگره بین الملی علامه ملا عبدالله بهابادی می باشد.

دانلود حاشیه ارشاد الاذهان جلد 1

دانلود حاشیه ارشاد الاذهان جلد 2