رساله «التشکیک» از جناب ملاعبدالله بهابادی (درگذشته 981) درواقع تعلیقاتی است بر شرح و حواشی تجرید که در این راستا بحثهایی دربارۀ دیدگاههای علامه دوانی (درگذشته 908) و جنابان سیدصدرالدین دشتکی (سیدالحکماء) (مقتول 903) و فرزند او علامه غیاثالدین دشتکی (سید سند متوفی 940 یا 949) که استاد علامه بهابادی نیز بوده ارائه کرده است که در قالب نقد و بررسی دیدگاههای طرفین و یا نظرات گوناگون میباشد.
از رساله «التشکیک» دو نسخه خطی در دسترس ما هست که اولی بنا بر آنچه که از متن پایانی ناسخ پیداست به دستور شخص ملاعبدالله بهابادی در تاریخ 22 ربیعالثانی/ 1408 روز سهشنبه توسط ابوالمحجی (ابوالمحیی) الکوبانی در قصبه کوبان به نگارش درآمده است که نسخه «میم» محسوب میشود و نسخهای دیگر که توسط محمدصالح کوکدی در سال 1053 به ماه ربیعالاول نگاشته شده است که موسوم به نسخه «الف» میباشد.
هر دو نسخه اشکالات فنی بسیاری دارند نسخه «الف» به رسمالخط عربی است اما علیالظاهر ناسخ به متون فلسفه و منطق آشنایی چندانی نداشته و نسخه بسیار افتادگی دارد و عبارات گاهی ناهمگون میباشند.
درنسخه «میم» به نظر میرسد ناسخ چندان به زبان عربی و ادبیات عرب تسلطی نداشته اما نسبتاً کامل است و چندین صفحه نسبت به نسخه «الف» اضافهتر دارد که لازمه محتوای تشکیک میباشد.
تاکنون هر دو نسخه خوانده شده است به این صورت که:
اول نسخه «میم» خوانده شده
دوم نسخه «الف» خوانده شده
سوم نسخه الف و میم با هم مقابله شده
چهارم نسخه تایپ شده هم با الف و هم با میم مقابله شده
در این فرایند دو نسخه تلفیق شده و عبارات افتاده از نسخه میم به الف الحاق شده و در حال تطبیق متن و تقویم نص میباشد. شایان ذکر است که جناب علامه حاشیهای بر نشر تجرید داشته که حاشیه «قدیم» محسوب میشود و سید صدرالدین به آن جواب داده پس از آن استاد دوانی در جواب حاشیهای دیگر دارد که موسوم به حاشیه قدیم میباشد و این نیز توسط سیدصدرالدین مورد نقد قرار گرفته آن جناب حاشیهای دیگر دارد که «اجد» نام دارد و این سه حاشیه تحت عنوان «طبقات جلالیه» میباشند و در جواب صدرالدین «طبقات صدریه» میباشد پس از آنکه صدرالدین دشتکی از دنیا رفت فرزند بزرگوارش غیاثالدین محمود دشتکی در جواب «اجد» نیز حاشیهای نوشته است. بر این اساس علامه بهابادی همه این حاشیهها را مورد توجه قرار داده و تحت عنوان «قوله» مطالبی را از طبقات جلالیه آورده و ذیل آن به شرح و طرح سؤال و جواب پرداخته است.
با توجه به این نسخه خطی، طبقات جلالیه نیز در دستور کار قرار گرفت و هماکنون با این نسخه نیز مقابله و تطبیق میشود در همین فرایند بخشی از تخریجات نیز انجام شده و اقولی که از جناب شیخالرئیس آورده شده به صورت مضمون بوده مورد بررسی قرار گرفته و تقویم نص شده است.
در عین حال همه متون از صفات جلالیه و نسخ موجود از تشکیک، پس از تطبیق ، مراجعه ادبی به لحاظ ادبیات عرب با توجه به آنچه گفته شد صورت می پذیرد و آنگاه مراجعه علمی و تطبیق مطالب فلسفی و منطقی و با اصول فلسفه و منطق انجام میگیرد.
با توجه به عدم دسترسی به کتاب «طبقات صدریه» لازم است که متن و جوابهایی که تحت عنوان «سید سند» آورده شده از کتابهای دیگر فلسفی تخریج شود که کار را دشوار کرده است.
با این وجود تاکنون به لطف خدا تقریبا پنجاه درصد از کار در حوزههای نسخهخوانی، تطبیق، مقابله، تقویم، تخریج، بررسی ادبی، بررسی علمی صورت گرفته است.