حاشیهای كه ۴۰۰ سال در حوزههای علمیه تدریس میشود
عضو هیئت علمی موسسه حكمت و فلسفه با اشاره به شخصیت علمی علامه بهابادی تاكید كرد كه كتاب حاشیه ایشان به مدت ۴۰۰ سال در حوزههای علمیه تدریس میشود.
محمدجعفر جامه بزرگی با حضور در برنامه سوفیا رادیو گفتوگو؛ ضمن تشریح شخصیت علامه بهابادی كه به عنوان استاد شیخ بهایی شناخته میشود، اظهار كرد: كنگرهای برای بزرگداشت شخصیت علمی و عملی این حكیمِ یزدی برگزار خواهد شد.
ملا عبدالله به یك اثر بسیار مهم به نام حاشیه شناخته میشود و در مجامع علمی و حوزوی –فلسفه و منطق- با ذكر واژه حاشیه، ملاعبدالله بهابادیِ یزدی به ذهن متبادر میشود و نكته بسیار مهم آن نیز ناظر بر این است كه این اثر به مدت ۴۰۰ سال به عنوان كتاب درسی حوزههای علمیه شناخته میشود.
*علامه بهابادی حاصل دو مكتب مشائی و اشراقی بود
وی با اشاره به این كه اساتیدِ حوزه منطق در كشور سالها در بابِ به حاشیه رفتن این حاشیه نگران بودند، گفت: این كتاب ویژگیهای بسیاری داشته و ۴ قرن حوزههای علمی را با خود همراه ساخته و این ناشی از كار عظیمی است كه ملا عبدالله انجام داده است؛ خاصه در دورهای كه خاستگاه دو مكتب اندیشه اسلامی یعنی مكتب مشاء و اشراق است و این دو سنت فلسفی در منطقه جغرافیایی شیراز و اصفهان به دو مكتب بدل شد و لذا این دو را مكتب شیراز و اصفهان مینامند و در این بین ملا عبدالله ماحصلِ این دو مكتب است.
این عضو هیئت علمی موسسه حكمت و فلسفه با اشاره به این كه ملا بهابادی بعدها این دو مكتب را به سمت حكمت متعالیه –منصوب به ملاصدرا- سمت و سوق میدهد، گفت: وقتی ملا بهابادی وفات كرده است، ملا صدرا ۱۱ سال سن داشت و ایشان به احتمال زیاد از بهابادی تاثیر گرفته است و حتی خود ملاصدرا از مكتب اصفهان با حضور میرداماد و شیخ بهایی استفاده كرده و نقش ملاعبدالله در این بین بسیار مهم بوده است.
*گفتگو روح فلسفه است
جامه بزرگی در بخشی دیگر از مصاحبه با رادیو گفتوگو با بیان این كه روح فلسفه ناظر بر تعامل و گفتگو است، اظهار كرد: این گفتگو ناظر بر این است كه اندیشهها باز اندیشی شوند و صرفِ خواندن یكسری اندیشه نمیباشد.
همین دیالوگ و گفتگو موجب زایشِ فكری میشود كه علامه بهابادی هم از آن متاثر بوده است و مرحوم علامه جلال الدین دوانی هم با فاصلهای از ایشان قرار میگیرد. مكتب شیراز و اصفهان هم با دوره صفوی همزمان شده كه قوام و ثباتی به ملت و جامعه ایران بخشید و بازگشت آن را میتوان در خواجه نصیرالدین طوسی دید.
*خواجه نصیر اولین بار كلام شیعه را به فلسفه تبدیل كرد
وی با بیان این كه خواجه نصیر اولین بار كلام شیعه را به فلسفه تبدیل كرد، خاطرنشان كرد: او كاری كرد تا فلسفه مكملِ و مؤید علم كلام باشد و این دو تا زمان ملاصدرا و حتی امروز یك شاهكار در كنار هم هستند.
این دقیقا همان كاری است كه ملاصدرا به اتمام رساند چون خواجه میدید مسائل فلسفی تا به خدمت كلام نروند [شنیده نمیشوند] و این مهم یك شاهكار از سوی خواجه نصیر محوب میشود چراكه تا قبل از آن منازعهای میان این دو بود تا زمانی كه ایشان كلامی فلسفی را شكل داد؛ یعنی كلامی كه در دلِ آن عقلانیت دارد.
*فهم عمیق خواجه از تمدن والای اسلامی
جامه بزرگی معتقد است خواجه نصیر این مهم را از فضای تنفسیِ تمدنِ اسلامی دریافت كرده بود چون فهم عمیقی داشت و دریافته بود این تمدن حول محور متن مقدس میباشد و تاكید فراوانی بر عقلانیت دارد و ممزوج نمودنِ متن مقدس و عقلانیت، نكتهای است كه خواجه نصیر بدان دست یافت و آن را از فهم عمیق و والای خود از تمدن اسلامی بیرون كشیده و به شاگردان خود ارائه نموده بود.
تا این كه به مكتب اصفهان رسید و اوج تبلور آن در حكومت صفوی بروز و ظهور یافت و شیخ بهایی به عنوان یكی از شاگردان علامه بهابادی، توانست این كلام فلسفی را رشد داده و به حكمت متعالیه تحویل دهد.
*علامه بهابادی شخصیتی جهانی است
در ادامه این گفتگوی رادیویی علی صادق دقیقی، مدیر امور بین الملل كنگره جهانی بهابادی كه در ۱۴۰۴ برگزار خواهد شد، با اشاره به وجه بین المللی این كنگره اظهار كرد: بنده بر حسب وظیفه، حوزه بین الملل و جهانی سازی شخصیت علامه بهابادی را بر عهده دارم.
این شخصیت در وهله نخست، جهانی است چون مدتها متولیِ حرم شریف امیرالمومنین(ع) بوده است و از طرفی بر شهر نجف نیز حاكمیت داشته و شخصیت علمی ایشان به لحاظ كتابی كه متن درسیِ حوزههای علمیه سراسر جهان –مختص طلاب شیعه و سنی- تدریس میشد، جلوهای دیگر از شخصیت بین المللی ایشان میباشد.
*مسئولان نسبت به شخصیتهای بزرگ ایرانی غفلت نكنند!
وی افزود: كشورهای متعددی سعی دارند مفاخر علمی جهانی را به نام خود ثبت كنند و در این بین وظیفهای مهم بر عهده سیاست گذاران حوزه علمی جمهوری اسلامی ایران است تا از شخصیتهای علمی غفلت نورزند و نسبت به ثبت شخصیتهای این چنینی دور نمانند تا خدای ناكرده اتفاقی كه برای برخی دیگر از شخصیتهای علمی كشورمان رخ داد و دیگر كشورها ایشان را به نام خود به ثبت رساندند، تكرار نشود.
درحالی كه آثار این بزرگان و سنت فكریشان با كشورهایی از این دست همخوانی نداشته و این كشورها صرفا مدفن این بزرگان ایرانی میباشد.
*بهابادی؛ منطق دانِ جهانی
مدیر امور بین الملل كنگره جهانی بهابادی ابعاد وجودی و علمی علامه را بسیار گسترده خواند كه یكی از آنها منطق است و خاطرنشان كرد: منطق علمی بین رشتهای و جهانی است و همزمان با علم منطق در حوزه اسلام، منطقی هم در دنیای مسیحی وجود داشته كه تعامل مثبتی میان این دو موجود بود.
در حقیقت داد و ستدی علمی بین عالم مسیحیت و اسلامی در زمینه منطق وجود داشته و بخشی از كارهای ما در كنگره جهانی هم ترجمه آثار بهابادی برای مقایسه با تالیفاتِ هم عصر خود در آن روزگار میباشد كه در بستر وجود جهانی علامه جای میگیرد.
*برگزاری كنگره بهابادی همزمان در چند كشور
دقیقی افزود: خود كنگره هم در چندین كشور اعم از ایران، عراق –نجف-، تركیه و... برگزار میشود و برنامه ریزیهایی صورت میگیرد كه در اتحادیه اروپا نیز نشستهایی را برگزار كنیم تا نظر علاقمندان را به آثار علامه و نیز اساتید و شاگردان ایشان جلب كنیم كه همه جز برجستگان این عصر بودند.
ظرفیت بسیاری در این زمینه نهفته است و علامه بهابادی یزدی الگویی بسیار بزرگ در میان علمای ایرانی اسلامی هستند و میتوان بسیار روی شخصیت علمی و نوشتههای ایشان تمركز كرد و ان شاالله بتوان به همه این ابعاد پرداخت.
*شخصیت علامه بهابادی برای فلاسفه و منطقیون جذاب است
این دانش آموخته حوزه منطقِ ریاضیات در پاسخ به این سوال رادیو گفتوگو درباره این كه كنگره مذكور دقیقا كدام وجه از شخصیت علامه بهابادی را در بعد جهانی برجسته خواهد كرد، گفت: از این باب میتوان دو رویكرد به علامه داشت؛ یكی تاریخی و موزهای است و میتوان به عنوان یك شخصیت والا در برههای از تاریخ بدان پرداخت. میتوان نسبت به این شخصیت مفتخر بود و این یك رویكرد برای كنگره است. بسیاری كنگرهها در همین راستا برپا میشود و این موضوعی جالب برای افرادی است كه در حوزه منطق اسلامی و فلسفه و تاریخ اسلام فعال هستند.
*علامه بهابادی؛ نشر دهنده علم از دیروز تا امروز
بحث دیگر نوخوانی و نگاهی جدید به آثار علامه است و هرچند او قرنها قبل زیست میكرد ولی در وادی علم، در گذشته به سر نمیبرد و از این رو باید آثار اصلیِ ایشان در زمینهی ترجمهای دقیق به زبانهای اروپایی –آلمانی، انگلیسی و فرانسوی- داشته باشد و در اختیار محققین قرار گیرد.
وی افزود: این افراد باید دست به بازخوانی بزنند. درست مثل كارهایی كه اهل سنت با آثار ابن تیمیه انجام دادند. او ایدئولوگ جریان سلفی و وهابی است و سنیها دست به نوخوانی در باب آثار او زدهاند.
*آثار علامه بهابادی باید با علم منطق امروز سنجیده شود
دقیقی با بیان این كه در سنت هندی و بودایی هم از نوعی منطق استفاده شده كه هندیان و بودائیان امروز، شكلی جدید بدان بخشیده و منطق بودایی را موردِ استفاده كاربردهای كامپیومتری قرار دادهاند كه استفاده بسیاری از آن میشود، خاطرنشان كرد: این كار را میتوان با آثار علامه بهابادی هم انجام داد.
یعنی وجوه آثار ایشان باید با منطق امروز سنجیده شود تا نوآوریهای او نسبت به آثار پیشینیان از جمله ارسطو مشخص گردد و متخصصین هم باید دست به تحقیقات بزنند تا آثار علامه موضوعیتِ تحقیق در علم منطق را در جهان امروز پیدا كند.
*نظر رهبری درباره علامه بهابادی
همچنین حسن عبدی پور، دبیر علمی كنگره جهانی بهابادی روی خط ارتباطی رادیو گفتوگو حاضر شد و با اشاره به تاكید رهبری نسبت به شخصیت ملاعبدالله بهابادی اظهار كرد: ایشان نكاتی را در باب شخصیت علامه مطرح كردند كه تا آن زمان برای طلاب و فضلا ناشناخته بود؛ رهبری فرمودند علامه شخصیتی نبود كه صرفا به درس و بحث بپردازد بلكه امتدادی اجتماعی پیدا كرد و در صحنه سیاسی و اجتماعی قرن دهم وارد شد و در حقیقت علامه بهابادی در تراز انقلاب اسلامی، برای ساخت متدن نوین، شخصیتی مهم است.
وی شخصیت علامه را به عنوان سوختِ متدنی برای ساخت الگویی مناسب در گام دوم انقلاب برشمرد و تصریح كرد: برای شناخت ملا عبداالله باید به قرن دهم باز گردیم و موقعیتهای ۴ گانه آن زمان را بنگریم و تحولات سیاسی در ساختار حكومت شیعی را بررسی كنیم؛ خاصه مسائل امنیت داخلی و بحرانهایی كه تا آن روز باهث میشد حكومتی واحد و مستقل نداشته باشیم و از طرفی مشكلاتی از ناحیه عثمانیها و ازبك هاپیش رو داشتیم و با مسئله تبشیریها رو به رو بودیم.
*صفویه؛ سوخت تمدن شیعی در ایران
در چنین شرایطی حضور حكما و فقها در دستگاه حكومتیِ صفوی، ساخت یك تمدن شیعی را برای ما رقم زد و تا امروز از این سوخت تمدنی و معماری كه علامه و دیگر شخصیتهای بزرگ شكل دادند، استفاده میكنیم.
از این رو تاریخ قرن دهم، صفویه و حكومت تشیع، ناشی از همكاری حكما و فقها است و در نیمه اول دولت صفوی این هم گرایی بر اساس مكتب تشیع، رویكردی عقلی و نقلی به ما داد و جهشی بزرگ در ساخت تمدنی رقم زد.
*تمركز علامه طباطبایی(ره) بر علم منطق
دبیر علمی كنگره جهانی علامه بهابادی در بخشی دیگر از مصاحبه با رادیو گفتوگو با اشاره به این كه علمِ منطق بر ساخته از دانش بشری است و همه بدان نیاز دارند، گفت: یكی از بزرگ ترین كارهای علامه بهابادی (ره) تمركز بر علم منطق بود تا به جامعه نشان دهد منطق صرفا مختص فلسفه نیست و برای علوم اجتماعی، فرهنگی و سیاست نیز باید به كار گرفته شود.
عبدی پور اضافه كرد: این منطق را میتوان در حكمرانی و تعامل با ادیان هم مورد استفاده قرار داد تا به حقیقت دست یابیم و این حقیقت به صورت نسبی در دیگران هم یافت میشود.
*چگونگی مواجهه با ادیان و مذاهب مختلف
وی افزود: ما كه دنباله رو اهل بیت(ع) هستیم باید با همه اطراف گفتگو كنیم؛ مثل امام موسی صدر كه در لبنان بسیار موفق بود چراكه با طوائف و ادیان و مذاهب مختلف مواجه بود و بر اساس قول معروف میگفتند اگر چنین بستری نداشتیم، باید زیر ساختی میساختیم و لبنان بستر خوبی است كه اگر یك عالم شیعی در آن جا موفق باشد، در بستر جهانی هم موفق خواهد بود.
از طرفی معتقد هستیم مذهب شیعی زمینه ساز حكومت حضرت ولی عصر(عج) خواهد بود و لذا شخصیتهایی مثل علامه بهابادی زمانی كه در نجف اشرف حضور داشت، ضمن رعایت حقوق یهودیان، اهل سنت و زنان، با دولت صفوی تعامل سازنده صورت میداد و زمانی هم كه دولت عثمانی حكومت را در دست گرفت، علامه را تنفیذ كرد چون به عنوان یك حكیم، حكمرانی عادلانهای را رقم میزد.
*۲۲اثر از علامه بهابادی به ثبت رسیده
همچنین حجت الاسلام والمسلمین اكبر اسد علیزاده، مصحح نسخ خطی در مصاحبه با رادیو گفتوگو با اشاره به تحقیقات صورت گرفته بر متون نگاشته شده توسط علامه بهابادی اظهار كرد: ۲۲ اثر از ایشان به ثبت رسیده كه برخی از آنها منصوب بوده و مجموع آثارشان در ۵ موضوع تقسیم و طبقه بندی شده است كه بخشی شامل تفسیر میشود كه در برخی آثار آقا بزرگ تهرانی به ایشان استناد داده شده است. اثر دیگری هم از تفسیر وجود دارد كه یك نسخه خطی از آن یافت شده و به چاپ رسیده كه البته مشكوك است.
وی افزود: همچنین حاشیههای متعددی بر تجرید الاعتقاد نوشته شده كه یكی از آنها متعلق به علامه دوانی است و صدرالدین دشتكی آن را نقل كرده است. حاشیه دیگری را نیز محقق دوانی نوشته كه عمر علامه دشتكی كفاف نداد و پسر او جواب آن را نگاشت. البته چیزی دیده نشد كه ملاصدرا تحت تاثیر علامه بهابادی باشد و مهم ترین نگاشته ایشان حاشیه بر منطق است و از آثار دیگر ایشان غفلت شده و هنوز به چاپ نرسیده است.ش
