گفتگو با حجت الاسلام و المسلمین اکبر اسدعلی‌زده

 مدیر کمیته نسخ شناسی و احیای آثار علامه بهابادی یزدی 

لطفا فرایند نسخه‌شناسی آثار علامه ملاعبدالله بهابادی را توضیح دهید؟

    

قبل از پرداختن به نسخه شناسی آثار علامه بهابادی لازم می دانم به جهت همین این امر اشاره ای به مراحل نسخه شناسی داشته باشم. در نسخه شناسی لازم است کار حد اقل  در سه مرحله انجام پذیرد:

مرحله نخست پژوهش در شناخت نسخه های مورد نظر: نسخ خطی به عنوان منابع اصلی و مهم براي پژوهش اهميت ويژه ای دارند. يكی از راه‌ها و طرق شناخت هر چيزی آگاهی از اجزايی است كه مجموع آنها كليت آن چيز را تشکیل می دهند، نسخه شناسي مخطوطات نيز از اين شيوه شناخت مستثنی نيست، زيرا هر نسخه ای  حاوی اجزاء و ويژگی های است كه لازم است شناخته شود. مخصوصا اگر کار مورد نظر مربوط به مجموعه آثار یکی از شخصیت های علمی و بین المللی و اثر گذاری همچون علامه بهابادی( قدس سره) باشد که کل آثار ایشان به صورت موسوعه ارائه شود، در این صورت کار تفحص نسخ دو چندان می شود. لذا با توجه به ضرورت شناخت تمام نوشته ایشان و بررسی اصح و یا اقدم نسخ،  تاریخ کتابت و سایر مشخصات بتوانیم چند نسخه برای اینکار برگزینیم. شکی نیست که برای اینکار باید تفحص و کنکاش تام کرد!

خلاصه بر خلاف پروژه های تألیفی، پروژه های تصحیحی مراحل تحقیق آن، حتی تا بعد از مرحله فنی نیز بعضا ادامه پیدا می کند و آن زمانی است که یک نسخه موثردیگر پیدا شود. در این جا دو اتفاق مهم می افتد: یکی این که محقق کار را حتی تا بعد از مرحله تحویل تحقیق رها نکرده و در مقام ارائه تحقیقی جامع است و دیگر این که وجود این نسخه دوباره یعنی شروع دگر بارفرایند فعالیتی بر روی کاری که انجام گرفته و بسی طاقت فرسا و پرهزینه و درعین حال ملزم به انجام آن.  بنا برین برخی مواقع علی رغم تلا ش بعمل آمده در نسخه شناسی و نسخ یابی  یک پروژه، نسخه ای به خط مولف ، یا با تاریخی مقدم پیدا می شود

مرحله دوم تهیه و دریافت نسخ: در این مرحله لازم است با روش های مختلف اقدام به تهیه و دریافت نسخ و کتاب های شناخته شده از اقصی نقاط از داخل و خارج هستیم .

مرحله سوم ارزیابی نسخه های خطی، تعیین و انتخاب: پس از دریافت نسخ در این مرحله نوبت به تعیین و انتخاب آنها می رسد.لازم است با مطالعه دقیق به خصوصیات هر نسخه بپردازیم و با مقایسه با یکدیگر از میان آنها چند نسخه برجسته را برای امر تصحیح و مقابله انتخاب کنیم . و با توجه به لزوم  احراز اطمینان از اتقان و استواری متن، چه بسا ممکن است یک نسخه چندین بار مورد ارزیابی و دقت نظر قرار گیرد، لازمه آن صبر و حوصله بسیار و اعصاب سالم و راحت است، بنابراین پیش از آنکه سخن از تصحیح و مقابله به میان آوریم لازم است خصوصیات نسخه های خطی را طبق معیار های تعریف شده در انتخاب تعدد نسخه ها مورد توجه قرار دهیم: انتساب نسخه به مصنف يا مؤلف به خط مولف بودن، به خط وتقریر شاگردان، قدمت، بدون سقط وریختگی ، خوش خط ترین ها، تاریخ دار بودن، تعيين نسخه اصل، تشخيص نسخه مقدم از مؤخر، نسخه با مهر و امضاء مؤلف، نسخه علامت دار مانند منه، دام ظلّه، نسخه دارای حواشی علما، بخط علما بودن ، همه این موارد و مراحل در نسخه شناسی ها مد نظر  بوده است.

حال با توجه به مطالب بیان شده باید توجه داشت که علامه بهابادی از دانشمندانی است که در علم منطق و بلاغت سرآمد بودند و آثار  مختلفی را از خود به یادگار گذاشته است،

با توجه به ثبت نادرست نسخ خطی از سوی فهرست نویسان نسخه ‌شناسی آثار ایشان را با مشکل مواجه کرده است، لذا تفکیک آثار قطعی از آثار منسوب و مشکوک و... ایشان نیاز به پژوهش و خبرگی و دقت و تامل  و بررسی متن آنها تلاش مضاعفی را می طلبید،

در طول چند ماه با استفاده از فهارس نسخ‌خطی کتابخانه‌ها و نیز مراجعه به تمام منابع شرح حال‌نگاری‌ها، به مدد الهی توانستیم نسخه‌شناسی قابل قبولی را از آثار علامه بهابادی ارائه دهیم، و آثاری که (مانند حاشیةإرشاد الأذهان و حاشیة أنوارالتنزیل) فهرست نویسان به اشتباه به نام او ثبت کرده بودند مشخص کنیم.  هر چند بخشی از آثار ایشان همچنان نیاز به بررسی بیشتری دارد. حال با توجه به تحقیق بعمل آمده آثار قطعی و منسوب علامه بهابادی به عبارت ذیل ارائه می شود:   

 

لطفا آثاری که صحت انتساب آنها به علامه را قطعی کرده‌اید را نام بیرید؟

آثار قطعی الصدور

1. حاشية علی حاشية الدواني القديمة علی التجرید في الأُمور العامة (الموسوم بالتشكيك = تحقیق في التشكيك)

شرح بر مبحث تشكيك از تعلیقه ملا جلال دواني متوفای (608 ق) بر شرح تجرید قوشجی است که شامل مباحث ﺍﻣﻮﺭ ﻋﺎﻣﻪ از ﻣﻘﺼﺪ اول، فصل اول در وجود و عدم.ذیل مباحث زیادة الوجود علی الماهیة في التصور . از این تعلیقه ۱۰نسخه در ایران و یک نسخه در عراق شناسایی شده که مهمترین آنها به عبارت زیر است:  

1. شماره نسخه 2/4100: تاریخ نسخ 27 شوال 1009 ق، 32 برگ، محل نگهداری: تهران، کتابخانه دانشگاه تهران. (فهرست نسخ خطی کتابخانه دانشگاه تهران، ج 13، ص 3079)
2. شماره نسخه 3/102 : کاتب محمد علی موسوی، تاریخ نسخ 8 ذیحجه 1018ق، محل نگهداری: عراق،  نجف اشرف، کتابخانه حسینیه شوشتری ها.
3. تهران: دائرة المعارف؛ شماره نسخه 3/1513 : در فهرست از آقا حسين خوانساري دانسته شده، تاریخ نسخ 1075 ق، 15 برگ، محل نگهداری: تهران، کتابخانه دائرة المعارف. (فهرست عکسی نسخ خطی کتابخانه دائرة المعارف ، ج 1، ص 65) .
4. شماره نسخه2/10640: تاریخ نسخ ندارد، مصحح، محشي، محل نگهداری: تهران، کتابخانه مجلس شورای اسلامی. (فهرست نسخ خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی، ج 1، ص 33)
5. ﺣﺎﺷﻴﺔ علی ﺣﺎﺷﻴﺔ ﺍﻟﺪﻭﺍﻧﻲ ﺍﻟﻘﺪﻳﻤﺔ علی ﺍﻟﺘﺠﺮﻳﺪ في الأُمور العامّة (فلسفه - عربی)

مربوط به ﺣﺎﺷﻴه ﻘﺪﻳﻤ ﻋﻠﻲ ﺷﺮﺡ ﺘﺠﺮﻳﺪ قوشجی ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺍﺳﻌﺪ، محقق ﺩﻭﺍﻧﻲ  (۹۰۸-۸۳۰ق): شامل مباحث ﺍﻣﻮﺭ ﻋﺎﻣﻪ از ﻣﻘﺼﺪ اول.  از این تعلیقه 14مورد نسخه در ایران و یک نسخه در عراق شناسی شده، مهمترین آنها به عبارت زیر می باشد:  

1. ﺷﻤﺎﺭﻩ ﻧﺴﺨﻪ 2/۸۲۴۲ : تاریخ نسخ ۹۸۵ ﻕ، 19 برگ، محل نگهداری: ﻗﻢ، کتابخانه آیت الله مرعشی .
2. شماره ﻧﺴﺨﻪ 8/۸۵۱: ﻣﺸﻬﺪ؛ ﮔﻮﻫﺮﺷﺎﺩ، تاریخ نسخ 1013ق، 67 برگ، محل نگهداری: مشهد، کتابخانه گوهر شاد.
3. شماره نسخه 1/ 7062: تاریخ نسخ 1015ق، 31 برگ، محل نگهداری: تهران، کتابخانه دانشگاه تهران.
4. شماره ﻧﺴﺨﻪ 2/۱۱۲۷۲: تاریخ نسخ 1023ق، محشی، مصحح، 74 برگ از ص 2- 75، محل نگهداری: ﻗﻢ، کتابخانه آیت الله مرعشی .
5. شماره نسخه 2/ 10307: تاریخ نسخ 1048ق، مصحح، محل نگهداری: تهران، کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
6. شماره ﻧﺴﺨﻪ 1/ 34: تاریخ نسخ 1074ق، محشی، 23 برگ، محل نگهداری: ﻗﻢ، کتابخانه آیت الله مرعشی .   
7. حاشية علی حاشية الدواني القديمة علی التجرید في الأُمور العامة (فلسفه - عربی)

مربوط به ﺣﺎﺷﻴه ﻘﺪﻳم محقق دوانی بر ﺷﺮﺡ ﺘﺠﺮﻳﺪ قوشجی ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺍﺳﻌﺪ، محقق ﺩﻭﺍﻧﻲ  (۹۰۸-۸۳۰ق): شامل مباحث ﺍﻣﻮﺭ ﻋﺎﻣﻪ از ﻣﻘﺼﺪ اول، فصل دوم در ماهیت و لواحق آن. از این تعلیقه 3مورد نسخه شناسی شده، که به عبارت زیر می باشد:

1. شماره ﻧﺴﺨﻪ 3/۷۰۶۲: تاریخ نسخ 1014ق، 54برگ، محل نگهداری: تهران، کتابخانه دانشگاه تهران.

2.شماره ﻧﺴﺨﻪ 2/۱۱۲۷۲: تاریخ نسخ 1023ق، محشی، مصحح، 43 برگ از ص 76 - 118 محل نگهداری: ﻗﻢ، کتابخانه آیت الله مرعشی .

3. نسخه شماره 454: بی تا، 60 برگ، محل نگهداری: مشهد، کتابخانه کتابخانه آستان قدس رضوی .

3.شماره نسخه 1/ 7062: تاریخ نسخ 1015ق، 31 برگ، محل نگهداری: تهران، کتابخانه دانشگاه تهران.

4. ﺣﺎﺷﻴﺔ علی ﺣﺎﺷﻴﺔ ﺍﻟﺪﻭﺍﻧﻲ ﺍﻟﻘﺪﻳﻤﺔ علی ﺍﻟﺘﺠﺮﻳﺪ في الجواهر والأعراض(فلسفه - عربی)

مربوط به ﺣﺎﺷﻴه ﻘﺪﻳﻤ ﻋﻠﻲ ﺷﺮﺡ ﺘﺠﺮﻳﺪ قوشجی ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺍﺳﻌﺪ، محقق ﺩﻭﺍﻧﻲ  (۹۰۸-۸۳۰ق): شامل ﻣﺒاﺤﺚ ﺟﻮﺍﻫﺮ ﻭ ﺍﻋﺮﺍﺽ از مقصد دوم است. از این تعلیقه 14مورد نسخه در ایران و 1 مورد در عراق نسخه شناسی شده، مهمترین آنها به عبارت زیر می باشد:  

 

5. حاشیة علی تهذيب المنطق والکلام للتفتازانی= التحفة الشاهجانیة (منطق -عربی)
6. حاشيه مختصر مهمی است با عناوين «قوله، قوله» بر قسم منطق «تهذيب المنطق والكلام» سعد الدين مسعود بن عمر تفتازاني(722-792) كه به حاشيه ملا عبدالله معروف است. 685  نسخه از این تعلیقه در ایران و 124 نسخه در عراق شناسی شده است مهمترین آنها به عبارت ذیل می باشد:  
7. شماره نسخه1/ 316 : کاتب: سید یوسف حسین استرآبادی، تاریخ نسخ 921ق در زمان حیات مؤلف، اما مشکل این نسخه آن است که این تاریخ با تاریخ تالیف ( که 27 ذیقعده 960ق است) منافات دارد، محل نگهداری، بابل کتابخانه خاتم الانبیاء. (فهرست نسخ خطی کتابخانه خاتم الانبیاء بابل، ص224).
8. شماره نسخه: 1/1651، کاتب : عنایت الله، تاریخ تسخ 12 رجب 985ق، محل نگهداری، تهران: کتابخانه ملک. (فهرست نسخ خطی کتابخانه ملک، ج5، ص164). 
9. شماره نسخه : 2/10542، کاتب : ابوالقاسم بن سلطان حسین عبدالعضیمی رازی، تاریخ تسخ اول جمادالاولی 998ق، محل نگهداری، تهران: کتابخانه مجلس.(مختصر فهرست نسخ خطی کتابخانه مجلس، ص479).
10. شماره نسخه : 1008، کاتب : سلطان علی تویسرکانی، تاریخ تسخ 1001ق، محشی، 66 برگ، محل نگهداری: مشهد، کتابخانه آستان قدس رضوی. (فهرست نسخ خطی کتابخانه آستان قدس رضوی، ج1، ص305).
11. شماره نسخه 1/481 : کاتب : مهدی بن شاهمیر مازندرانی، تاریخ نسخ 1022ق ؛ محشي با نشان «منه رحمه الله»، مصحح، 72برگ، محل نگهداری: قم، کتابخانه طبسی.(فهرست نسخ خطی کتابخانه طبسی، ج1، ص 171).
12. شماره نسخه 26177: کاتب : محمد زمان بن نورالدین محمد بن سیاره، تاریخ نسخ 4 جماد الثانی 1025ق، مصحح، محشي، 52 برگ، محل نگهداری: مشهد،کتابخانه آستان قدس رضوی.(فهرست نسخ خطی کتابخانه آستان قدس رضوی، ج 24، ص110).
13. شماره نسخه 16320: تاریخ نسخ 3 محرم 1039ق، محشي، 85 برگ، محل نگهداری مشهد:  کتابخانه آستان قدس رضوی. .(فهرست نسخ خطی کتابخانه آستان قدس رضوی، ج24، ص97).
14. شماره نسخه 25861: تاریخ نسخ 3 صفر  1039 ق، مصحح، محشي، 87 برگ، مشهد:  کتابخانه آستان قدس رضوی. (فهرست نسخ خطی کتابخانه آستان قدس رضوی، ج24، ص101).
15. شماره نسخه2/4279-199/21: کاتب : امیر بیگ مشهدی، تاریخ نسخ 1133ق، مقابله و تصحيح شده، 70 برگ، قم: کتابخانه گلپايگاني. (فهرست نسخ خطی کتابخانه آیت الله گلپایگانی، ج2، ص1440).
16. شماره نسخه 2/1536-86/9 : کاتب : حسین بن میر بهاء الدین حسینی، تاریخ نسخ 15 ربیع الثانی 1065ق، مصحح، محشي با رمز «منه»، 35برگ، محل نگهداری، قم: کتابخانه گلپايگاني. (فهرست نسخ خطی کتابخانه آیت الله گلپایگانی، ج2، ص1440).
17. ﺣﺎﺷﻴﺔ علی ﺣﺎﺷﻴﺔ ﺍﻟﺪﻭﺍﻧﻲ ﻋﻠﻲ ﺗﻬﺬﻳﺐ ﺍﻟﻤﻨﻄﻖ = ﺍﻟﺨﺮﺍﺭﺓ ﻓﻲ ﺷﺮﺡ ﺍﻟﻌﺠﺎﻟﺔ(ﻣﻨﻄﻖ -ﻋﺮﺑﻲ)
18. مربوط به ﺣﺎﺷﻴﺔ ﺗﻬﺬﻳﺐ ﺍﻟﻤﻨﻄﻖ محقق دوانی است. از این تعلیقه 43مورد نسخه در ایران و 5 نسخه در عراق شناسی شده، مهمترین آنها به عبارت زیر می باشد:
19. شماره ﻧﺴﺨﻪ ۱۰۴۸: تاریخ نسخ 871ق، ﻣﺤﺸﯽ، 10 برگ، محل نگهداری: مشهد، کتابخانه آستان قدس رضوی.  
20. شماره نسخه 5/11262: تاریخ نسخ 974ﻕ، محشی، 70 برگ، محل نگهداری: ﻗﻢ، کتابخانه آیت الله مرعشی .    
21. شماره ﻧﺴﺨﻪ 482: تاریخ نسخ 990 ق، 57 برگ، محل نگهداری: اصفهان، کتابخانه مدرسه صدر .
22. شماره ﻧﺴﺨﻪ ۶۶۹۱: تاریخ نسخ 995 ق، 12برگ، محل نگهداری: مشهد، کتابخانه آستان قدس رضوی.
23. شماره نسخه2/ 5250 : کاتب: فتح الله بن نعمةحسنی، تارخ نسخ 1002ق، محل نگهداری: بغداد، مکتبة الأوقاف العامة.
24. شماره نسخه ۳۵۲۴: تارخ نسخ قرن 11، محشی، مقابله شده، 94 برگ، با نشان «منه»، محل نگهداری: تهران، کتابخانه دانشگاه تهران .
25. شماره نسخه 2/ 1224: تارخ نسخ 1009 ق، محشی، 15 برگ، با نشان «منه»، محل نگهداری: تهران، کتابخانه دانشگاه تهران .
26. شماره ﻧﺴﺨﻪ  ۱۰۲۶۹: تاریخ نسخ 1031 ق، ﻣﺼﺤﺢ، ﻣﺤﺸﻲ، 88 برگ، محل نگهداری: تهران، کتابخانه مجلس شورای اسلامی .
27. شماره ﻧﺴﺨﻪ 1/ ۲۲۷۸۹ : تاریخ نسخ 1082ق، ﻣﺤﺸﻲ، مصحح، 88 برگ، محل نگهداری: مشهد، کتابخانه الهیات .
28. شماره ﻧﺴﺨﻪ ۵۴۰۸: تاریخ نسخ قرن 12، ﻣﺤﺸﻲ ، ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻥ « ﻣﻨﻪ»، 119 برگ، محل نگهداری: تهران، کتابخانه مجلس شورای اسلامی .
29. شماره ﻧﺴﺨﻪ 41ح/ ۳۵۷: تاریخ نسخ ندارد، محشی، 194برﮒ، محل نگهداری: شیراز، کتابخانه ملی این نسخه از جهت آغاز و انجام با نسخه های دیگر کمی متفاوت است.
30. حل ضابطة الأشكال الأربعة = حل الضوابط ) منطق – عربی)

شرحي است بر مبحث ضابطه اشكال منطق تهذيب تفتازانی كه در یک مقصد و سه مقدمه آن را  تالیف کرده است. از این تعلیقه 6 مورد نسخه در ایران و 5 نسخه در عراق شناسی شده، مهمترین آنها به عبارت زیر می باشد:

1. شماره نسخه2/ 3661 – ف: نسخه اصل، كاتب = مؤلف، تاريخ تأليف جمادی الاولی ۹۶۱ ق، محل نگهداری: تهران، کتابخانه دانشگاه تهران. (فهرست فیلمهای نسخ خطی کتابخانه دانشگاه تهران، ج 2، ص 216) .
2. شماره نسخه 2/ 1257: تاریخ نسخ قرن ۱۱، محشی با رمز «منه رحمه الله)، 3 برگ، محل نگهداری: تهران، کتابخانه دانشگاه تهران. (فهرست نسخ خطی کتابخانه دانشگاه تهران، ج 7، ص 2664) .
3. شماره نسخه 2/ 2817 : تاریخ نسخ قرن 13، 9 برگ، محل نگهداری: قم، کتابخانه مسجد اعظم. (فهرست نسخ خطی کتابخانه مسجد اعظم، ج 2، ص 806) .
4. حاشية علی حاشية الخطائي علي مختصر المعاني = (معاني بيان / عربي)

حاشيه مختصری است با عناوين «قوله، قوله» بر حاشيه عثمان بن عبدالله خطايي، (... -901ق) بر مختصر تفتازاني. اين حاشيه بيشتر جنبه توضيحي دارد و به رد و ايراد كمتر مي پردازد. و چون خطايي فقط تا باب «تعريف مسند اليه بضمير» از كتاب « مختصر» را حاشيه نگاشته، ملا عبدالله نيز به همين بخش بسنده كرده و به ديگر باب هاي مختصر نپرداخته است. 139 نسخه در ایران و23 نسخه در عراق بر این رساله شناسی شده، مهمترین آنها به عبارت ذیل می باشد:  

1. شماره نسخه 2/589 : تاریخ نسخ 17 ذيحجه 962 ق، 47برگ، محل نگهداری: قم، کتابخانه مرکز مطالعات. این قدیمی ترین نسخه است که در زمان حیات مؤلف ازروی نسخه اصلی نسخ شده است.(فهرست نسخ خطی کتابخانه مرکز مطالعات، ج1، ص504).
2. شماره نسخه 2/ 812 : تاریخ نسخ 24 ذیحجه 973ق، محشی با رمز «م» و « منه سلّمه الله» و «منه مد ظله»،کاتب: محمد باقر بن عبد القاهر حسنی استرآبادی که ظاهرا از شاگردان مؤلف بوده در زمان حیات مؤلف نسخ کرده است، 122برگ، محل نگهداری: تهران، کتابخانه دانشگاه تهران.(فهرست نسخ خطی کتابخانه دانشگاه تهران، ج6، ص2190 ).
3. شماره نسخه 1/1225: كاتب: علی دوست بن فتح الله ، تارخ نسخ 976 ق، 55 برگ، محل نگهداری: تهران، کتابخانه مجلس شورای اسلامی. نسخ در حیات مؤلف.(فهرست نسخ خطی کتابخانه مجلس، ج23، ص788).
4. شماره نسخه26212: كاتب: ابن وجيه الدين، تاریخ نسخ 17 رجب 988 ق، مصحح،81 برگ، محل نگهداری: مشهد، کتابخانه آستان قدس رضوی. .(فهرست نسخ خطی کتابخانه آستان قدس رضوی، ج25، ص33).
5. شماره نسخه 4046: كاتب: محمود شريف تهرانی، تاریخ نسخ قرن 11، محشی با رمز «منه رحمه الله تعالي»، 53 برگ، محل نگهداری: مشهد، کتابخانه آستان قدس رضوی.(فهرست نسخ خطی کتابخانه آستان قدس رضوی، ج25، ص35).
6. شماره نسخه14577: كاتب: غياث الدين بن عبدالحی بن علاء الدين علی طوسی، تاریخ نسخ ربيع الاول 1029 ق، مصحح، محشی با رمز«منه»، 79 برگ، محل نگهداری: قم، کتابخانه آیت الله مرعشی. (فهرست نسخ خطی کتابخانه آیت الله مرعشی، ج 36، ص635)
7. شماره نسخه 2041: كاتب: محمد باقر، تاریخ نسخ 21 شوال 1064 ق، مقابله شده، محشی با نشان« شرح مختصر تلخيص، منه رحمه الله، ج ن»، 80 برگ، محل نگهداری: تهران، کتابخانه ملک. (فهرست نسخ خطی کتابخانه ملک، ج1، ص164).
8. شماره نسخه 13905: كاتب: محمد علي بن حسين مازندراني، تاریخ نسخ 1065 ق، مصحح، 140 برگ، محل نگهداری: مشهد، کتابخانه آستان قدس رضوی.(فهرست نسخ خطی کتابخانه آستان قدس رضوی، ج25، ص34).
9. شماره نسخه: 2/3037: كاتب : محمد تقي بن شمس الدين مازندراني، تاریخ نسخ 26 شوال 1077 ق، مصحح، محشي، 129 برگ، محل نگهداری: تهران، کتابخانه ملک.(فهرست نسخ خطی کتابخانه مسجد اعظم، ج2، ص682).
10. ﺣﺎﺷﻴﺔ علی ﺣﺎﺷﻴﺔ ﺍﻟﻤﻄﻮﻝ للجرجانی( ﺑﻼﻏﺖ- ﻋﺮﺑﻲ)

مربوط به ﺣﺎﺷﻴﺔ ﺍﻟﻤﻄﻮﻝ میر شریف ﺟﺮﺟﺎﻧﻲ  (۸۱۶-۷۴۰ق) است. این رساله به نام : ﺣﺎﺷﻴﺔ ﺷﺮﺡ ﺗﻠﺨﻴﺺ ﺍﻟﻤﻔﺘﺎﺡ و ﺣﺎﺷﻴﻪ ﻣﻴﺮ ﺑﺮ ﻣﻄﻮﻝ نیز نامیده شده است. از این تعلیقه4مورد نسخه شناسی شده، مهمترین آنها به عبارت زیر می باشد:  

1. شماره ﻧﺴﺨﻪ ۳۹۹۸ : ﻛﺎتب محمد امین ، تاریخ نسخ 1030ق،  محل نگهداری: مشهد، کتابخانه آستان قدس رضوی.
2. شماره ﻧﺴﺨﻪ ۱۵۶۹۸/۱: تاریخ نسخ 17 رجب  ۱۰۹۵ ق، 56 برگ،  محل نگهداری: مشهد، کتابخانه آستان قدس رضوی.
3. شماره ﻧﺴﺨﻪ  ۴۰۱۱ : تاریخ نسخ قرن 11، محل نگهداری: مشهد، کتابخانه آستان قدس رضوی.
4. شرح خطبه مطول (بلاغت - عربی)

وابسته به : المطول في شرح تلخيص المفتاح = مطول، مسعود بن عمر تفتازاني(722- 792ق)، تنها یک نسخه بر این شناسایی شده، شاید بخشی از تعلیقه مطول باشد، که با دریافت و بررسی نسخه معلوم می شود.

- شماره نسخه۱۷۳۹۶: کاتب معلوم نیست، تاریخ نسخ 1221ق، محل نگهداری: تهران، کتابخانه مجلس شورای اسلامی.

         

با توجه  به ضرورت شناسایی و نسخه شناسی سایر آثار علامه  برنامه‌های کمیته را بیان نمایید؟

یکی از وظایف کمیته نسخه شناسی، ادامه کار رصد و شناسایی سایر آثار علامه است. هم اکنون در حال بررسی و تحقیق آثار منسوب به علامه هستیم  که به شرح ذیل می‌باشد.

1. حاشیة علی حاشیة شرح الشمسیة للجرجاني(منطق – عربی)

مربوط به حاشیه شرح شمسیه علی بن محمد جرجانی( 740- 840) است. از این حاشیه 3 نسخه زیر شناسایی شده است.

1. شماره نسخه 1057: كاتب: مازندرانی، تاريخ نسخ 1009ق، 84 برگ، محل نگهداری: عراق، نجف اشرف، کتابخانه مؤسسة کاشف الغطاء العامة.
2. شماره نسخه 541 : تاریخ نسخ 1267ق، محل نگهداری : عراق، نجف اشرف، کتابخانه حسینیه شوشتریها.
3. شماره نسخه 1249 : کاتب: خلیل بن محمود، تاریخ نسخ 1307ق، 70 برگ، محل نگهداری: عراق، نجف اشرف، کتابخانه مؤسسة کاشف الغطاء العامة.
4. تعلیقات علی ایساغوجی(منطق - عربی)
5. شرح دیباجة العجالة(منطق- عربی)

مربوط به ﺣﺎﺷﻴﺔ ﺗﻬﺬﻳﺐ ﺍﻟﻤﻨﻄﻖ محقق دوانی است. از این تعلیقه یک مورد نسخه شناسی شده است. شماره نسخه 2: تاریخ نسخ قرن ۱۳، محشي، 4 برگ، محل نگهداری : مشهد، کتابخانه میبدی.

4. حاشیة علی حاشیة الدواني على شرح المطالع .^[1]
5. الدرّة السنیّة في شرح الرسالة الألفية الشهيديّة

رساله الفیه رساله کوچکی از شهید اول در باره نماز است بنام الرساله الألفیة في فقه الصلاة.

6. شرح القواعد في الفقه
7. شرح حکمة العین
8. حاشیة علی هدایة الحکمة: یک نسخه از این شناسایی شده در آمریکا دانشگاه پرینسون به شماره 1859.
9. التجارة الرابحة في تفسیر السورة والفاتحة
10. درّة المعاني في تفسیر سورة الإخلاص والسبع المثاني

این 10 مورد نیاز به دریافت نسخ و بررسی بیشتری دارد.

شایان ذکر است گروه منطق احیای آثار علامه زیر نظر مرکزپژوهشهای آستان قدس رضوی مدتی مشغول بررسی سند رساله های منطقی علامه و احیای انها هستند

◾️الف )  "تصحیح آثار منطقی ملاعبدلله بهابادی یزدی" شامل: الحاشیه علی التهذیب، حاشیه حاشیه شرح الشمسیة، ﺣﺎﺷﻴﺔ ﺣﺎﺷﻴﺔ ﺍﻟﺪﻭﺍﻧﻲ ﻋﻠﻲ ﺗﻬﺬﻳﺐ ﺍﻟﻤﻨﻄﻖ، حل ضابطة الاشكال الاربعة، شرح دیباجة العجالة، تعليقات علي ايساغوجي، رسالة شهاب، حاشية تهذيب المنطق (فارسی)

◾️ب) تصحيح انتقادي حواشي الحاشيه علی التهذیب  علامه بهابادي

◾️ج) تصحیح انتقادی حاشیة تهذيب المنطق )

🔻شرح خدمات:

1-  نسخه شناسي

2-  استنساخ

3-  مقابله

4-  تقويم نص

5-  تقطيع نص

6-  استخراج منابع

7-  تعليقه

8-  تقديم

 

▫️شایان ذکر است  برخی از آثار به صورت تک نسخه اند و برخی از آنها بسيار فراوان اند و گاه به بيش از صد نسخ  از یک اثر می رسد.

یک نکته مهم در خصوص کليه این دست  نگاشت ها، بررسی اعتبار آنهاست. این اقدام پيش از ورود عملياتی و بعد از بررسی و تایيد طرح صورت خواهد گرفت.

▪️بدیهی است مشاهده عينی نسخه، و گردآوری آنها از کتابخانه  های کشور و در صورت ضرورت از کتابخانه های خارج از کشور، نيازمند تالشی جدی و زمانبر است. در مورد تک نسخ، طبيعتا روش تصحيح، به صورت اجتهادی خواهد بود. در خصوص آثاری که کمتر از ده نسخ از آنها وجود دارد، کليه آثار در تصحيح مد نظر قرار خواهد گرفت؛ روش تصحيح به صورت انتقادی خواهد بود و با سنجش شاخص های عينی بعد از بررسی همه نسخ، بر اساس اعتبار نسخه، یکی از آنها، اصل قرار خواهد گرفت و نسخ دیگر با آن مقابله خواهد شد و نسخه بدلها و تفاوتهای نسخ در پانوشت قيد خواهد شد. در عين حال اگر در مواردی تشخيص داده شود که برخی از واژگان نسخ دیگر صحيح است همان در متن اصلی قرار خواهد گرفت و عبارت نادرست نسخه اصلی در پانوشت خواهد آمد. همچنين بررسی محتوائی اثر این ضرورت را اقتضا خواهد کرد که چنانچه نياز به درج واژه ای باشد.

که در هيچ از متن ها نباشد، با رعایت تمامی جوانب محتوائی، به صورت [] در داخل متن خواهد آمد. تمامی نشانگان سجاوندی، پاراگراف بندی محتوائی، و سایر عالئم صوری رعایت خواهد شد. سخنان دیگر اندیشمندان که در کالم علامه آمده است، به متون اصلی آنها ارجاع داده خواهد شد و آیات و منابع روایات مشخص خواهد شد. در خصوص آثاری که نسخه های فراوانی دارند، الزم است در مراحل آغازین، معتبرترین نسخ شناسائی شود و گامهای پيش گفته طی شود. در مقدمه مجلدات این طرح، به تحليل محتوائی به صورت تفصيلی و سنجش جایگاه تاریخی کتاب یا رساله پرداخته خواهد شد.

 

[1]. الذريعة، ج 6، ص 76.